|
|
|
 |
|
Op de godenvergadering in Odysseus tonen de goden hun menselijkste gezicht. Ze kibbelen en ruziën om kleinigheden. Menselijk al te menselijk. Het lijkt eerder een vergadering van stervelingen, dan van goden. Een verklaring voor deze onbezonnen lichtzinnigheid van de goden, kan liggen in het gegeven dat zij oorspronkelijk verwijzingen zijn naar natuurkrachten. Krachten in de natuur verhouden zich niet op een morele basis ten opzichte van de mens.
Zeven jaar lang zit Odysseus op het eiland Ogygia. Al zijn manschappen en schepen zijn vergaan in de storm die Zeus veroorzaakte, omdat Odysseus' mannen de runderen van Helios hadden geslacht. Na die zeven jaar vindt Athene het genoeg. Zij roept de godenvergadering bijeen, pleit voor haar lieveling en krijgt toestemming om Odysseus naar huis te laten gaan. Zeus stemt toe om Kalypso, onsterfelijke heerseres op Ogygia, te dwingen om Odysseus te laten gaan. Kalypso wil dat Odysseus haar echtgenoot wordt en biedt hem onsterfelijkheid aan. Odysseus weigert. Dit is een teken dat Odysseus zijn sterfelijkheid heeft aanvaard. Zijn bezoek aan de onderwereld, waar hij werd geconfronteerd met de menselijke sterfelijkheid, is niet voor niks geweest. Odysseus vertrekt op een vlot richting Ithaka. Maar Poseidon verhoort de bede van zijn zoon Polyfemos die door Odysseus blind werd gemaakt. In het zicht van Ithaka veroorzaakt de zeegod een storm. Odysseus wordt weer van zijn vaderland weggedreven en spoelt, naakt als een baby aan op het strand van Scheria.
In de Odyssee maakt Athene van de afwezigheid van Poseidon gebruik om Zeus, haar vader ervan te overtuigen dat hij Odysseus huiswaarts moet laten keren. Odysseus zit op dat moment, alleen (zonder schip en zonder manschappen) op het eiland Ogygia. Daar houdt Kalypso hem als haar minnaar bij zich. Zeus geeft toe en stuurt Hermes, de bode van de goden naar Kalypso. Athene gaat naar Ithaka waar ze, in de gedaante van Mentes Telemachos influistert te vertrekken en op zoek te gaan naar nieuws over zijn vader Odysseus.
Poseidon is een kleinkind van Gaia, de godin van de aarde. De zee en de aarde vormen samen de wereld. Het zijn oerelementen. In de Odyssee staan Poseidon en Athene tegenover elkaar: de elementaire natuurkrachten tegenover het verstand. Deze drie generaties goden weerspiegelen de ontwikkeling van de cultuur: eerst is er de moedergodin, het oerelement Gaia (de aarde) - dan haar zoon, de natuurkracht Poseidon (de zee en het paard) - en vervolgens zijn nicht, de techniek gepersonifieerd door Athene (werktuigen om het paard te temmen en te besturen).
Als handeldrijvend en zeevarend volk hadden de Grieken een nauwe band met de zee. De zee is een onvoorspelbare natuurkracht met stormen en stromingen. Om die krachten te bedwingen is verstand en technisch vernuft nodig. De natuurkrachten die gerelateerd worden aan Poseidon, worden door het verstand en de wijsheid van Athene onder controle gehouden. Keld Zeruneith schrijft in The wooden horse: ‘The sea and the horse may also be united to form a single idea of a demonic world of urges, related to Poseidon. On the other hand, Athene as godess of wisdom intervenes in this imagery because of the control she exercises over these forces. Just as she invents the bridle with which the horse may be controlled, she gives sailors the skill to navigate and conquer the foaming sea."
De Olympos is de woonplaats van Zeus en de vooraanstaande goden. Het is de hoogste berg van Griekenland (2911m),op de grens van Thessalië en Macedonië. Het is de plaats waar de goden beraadslagen.
Aphrodite (godin van de liefde)
Apollo (god van het licht, de schone kunsten en de geneeskunst)
Ares (god van de oorlog)
Artemis (godin van de jacht en de maan)
Athene (godin van de wijsheid en de krijgskunst)
Demeter (godin van de landbouw en het graan)
Dionysos (god van de wijn)
Hades (god van de onderwereld)
Hephaistos (god van de smeedkunst, de vulkanen en het vuur)
Hermes (god van de handel, boodschapper van de goden)
Hera (godin van het huwelijk)
Hestia (godin van de haard)
Poseidon (god van de zeeën)
Zeus (de oppergod, god van het hemelrijk)
Hestia verliet uiteindelijk de Olympos om plaats te maken voor Dionysos. Demeter bracht slechts de helft van het jaar door op de berg; Hades woonde permanent in zijn eigen rijk, de onderwereld. Deze vier goden zetelen niet op de Olympos, maar omdat zij belangrijke thema's uit het Griekse leven uitbeelden, zijn zij toch opgenomen tussen de belangrijkste goden van het Griekse Pantheon.
Eerst was er Chaos. Chaos was zonder maat, zonder begin en zonder einde. Chaos bevatte alle elementen van alles dat bestaat: aarde, water, lucht en vuur.
Eros, de scheppende kracht begon te werken. Aarde, water en hemel werden gescheiden.
Gaia (aarde) en Uranos (hemel) waren een machtig godenpaar. Uit hun vereniging ontstonden de Titanen en de Cyclopen. Uranos was bang voor hun enorme kracht en wierp hen in de Tartaros, het dodenrijk. Gaia, hun moeder daalde af in de Tartaros en hitste de Titanen op om in opstand te komen. Alleen Kronos, de jongste durfde dit aan. Hij ging Uranos te lijf met een zeis, overwon hem en sloot hem op. Uranos vervloekte zijn zoon en voorspelde dat hem hetzelfde lot beschoren zou zijn.
Kronos nam de heerschappij over en nam zijn zus Rhea tot vrouw. De aarde beleefde onder hun heerschappij een tijd van voorspoed en harmonie. Poseidon, Hades, Hestia, Demeter, Hera en Zeus zijn hun kinderen. Kronos eet uit angst voor de voorspelling van zijn vader zijn kinderen na hun geboorte op. Rhea kan met een list Zeus redden. Ze geeft haar man een in doeken gewikkelde steen. Zeus groeit op in Kreta op de berg Ida. Zeus komt in opstand tegen Kronos en overwint hem. Kronos braakt vervolgens al zijn broers en zussen uit.
Er ontstaat een strijd om de heerschappij. Aan de ene kant de Titanan, afstammelingen van Kronos en Gaia, aan de andere kant Zeus en zijn broers en zussen. Zeus bevrijd de Cyclopen uit de Tartarus en dankzij hun hulp overwinnen ze de Titanen. Maar ondertussen heeft Gaia een nieuwe generatie reuzen gebaard; de Giganten. Een nieuwe strijd breekt los. Een strijd die eindeloos lijkt te duren. De Giganten lijken onoverwinnelijk. Dankzij de hulp van een sterveling kunnen de Giganten overwonnen worden. Wanneer Heracles zich bij Zeus aansluit worden de Giganten overwonnen.
Zeus vestigt zich met zijn broers en zussen op de Olympos. Hij trouwt met zijn zus Hera. Uit hun huwelijk onstaan Ares, Hebe en Hephaistos. Zeus verbindt zich met een hele reeks godinnen en sterfelijke vrouwen en verwekt bij al deze vrouwen kinderen. Onderstaand een opsomming van zijn relaties en nakomelingen.
Hera en haar kinderen Ares, Hebe en Hephaistos
Demeter en haar kind Pesephone
Metis en haar kind Athene
Letoo en haar kinderen Apollo en Artemis
Themis en haar kinderen Horae en Moiren
Mnemosyne en haar kind Muzen
Dioone en haar kind Aphrodite
Maia en haar kind Hermes
Alkmene en haar kind Heracles
Dane en haar kind Perseus
Ioo en haar kind Epaphos
Leda en haar kinderen Helena en Polydeuces
Semele en haar kind Dionysos
Europa en haar kind Minos
Elektra en haar kind Dardanos
Antiope en haar kinderen Amphioon en Zethos
Odysseus heeft Poseidons zoon, Polyfemos blind gemaakt. De cycloop Polyfemos roept Poseidon, zijn vader aan om Odysseus te straffen en te vervloeken. "Hoor mij, Poseidon, (...) als ik uw zoon ben en u zich beroemt mijn vader te wezen,- geef, dat de stedenverwoester Odysseus, (...) nooit in het land van Ithaka aankomt, waar hij zijn huis heeft. Maar is het zijn lot naar het dierbare land van zijn vaderen terug te keren en in zijn mooi gebouwd huis met de zijnen te worden herenigd, zend dan op andermans schip, na zijn mannen te hebben verloren, murw en pas laat hem naar huis, om ook daar slechts lijden te vinden."3 Poseidon voert deze smeekbede van zijn zoon uit. Odysseus, die bovendien bij zijn vertrek uit Troje geen offer bracht aan de goden voor een behouden thuiskomst, zal belaagd worden door Poseidons' zeestormen en steeds verder van huis afdrijven. Tien jaar zwerft Odysseus over zee van eiland naar eiland.
Aphrodite
Godin van de liefde, de schoonheid en de vruchtbaarheid, geboren uit het schuim van de zee. Ze is een dochter van Zeus en Hera, en de geliefde van Ares en Adonis. Ze is de zegebrengende moeder en de beschermster van planten en reizigers op zee. Ze wordt voorgesteld met een duif, zwaan, dolfijn, granaatappel of linde.
Apollo
De zoon van Letoo en Zeus. Geboren op het eiland Delios, waar hij samen met Artemis, zijn tweelingzus opgroeit. God van het goede en het schone. Personificatie van harmonische rust. Hij brengt orde, rust en zuivering van het geweten (katharsis). Hij treft de overmoedige met zijn zilveren pijl en boog. Hij kan dood en verderf zaaien, maar is tegelijk ook de god van de genezing. Hij is de orakelgod die de wil van de goden openbaart. Hij is ook de god van de muziek en de poëzie.
Ares
God van de oorlog, de strijd en het krijgsgeweld. De zoon van Zeus en Hera, de broer van Eris (de twist), Phobos (de schrik) en Deinos (de angst). Zij vergezellen hem altijd in de strijd. Heeft voortdurend ruzie met de andere goden. Alleen Aphrodite kan een gevoel van liefde bij hem opwekken.
Artemis
Godin van de jacht, de man en de vruchtbaarheid; ze beschermt vrouwen met barensweeën. Dochter van Zeus en Letoo, tweelingzus van Apollo. Beschermt dieren en de natuur. Ze dwaalt door de bossen en de velden. Het hert, de hond en de gans zijn aan haar gewijd.
Athene
Dochter van oppergod Zeus en Metis, godin van de schranderheid en het verstand. Metis was de eerste vrouw van Zeus. Hij at haar op omdat hem was voorspeld dat zij hem kinderen zou schenken die hem in macht zouden overtreffen. Athene wordt op wonderbaarlijke wijze uit het hoofd van Zeus geboren. Hephaistos splijt het hoofd van Zeus, waaruit Athene in volle wapenrusting tevoorschijn komt. Zij is de godin die de strijd ter verdediging van het vaderland leidt en zege schenkt. Daarom draagt ze een helm, een lans en het afschrikwekkende schild (aegis). Zij is ook de godin van de vrede, de wijsheid en het recht, beschermster van het vrouwelijke handwerk. Ze moest het tegen Poseidon opnemen om het bezit van Attika. Poseidon schonk Attika het paard, Athene liet er de eerste olijfboom groeien. Zij gaf daarmee het nuttigste geschenk en won de bewoners van Attika voor zich. Ze beschermt Odysseus met wie ze list, verstand en schranderheid gemeen heeft. Ze kruipt letterlijk in de huid van andere personen om Odysseus en Telemachos met raad en daad bij te staan.
Hera
Godin van het huwelijk, zus en echtgenote van Zeus. Ze is jaloers op alle minnaressen van haar man en achtervolgt ze en probeert zich op hun kinderen te wreken. De koe, de kraai, de pauw en de granaatappel zijn aan haar gewijd.
Hermes
God van de reizigers en wegen, van de kooplieden en de handel. Beschermt alles waar list en behendigheid voor nodig is. Hermes is de zoon van Zeus en de nimf Maia. Als kind vindt hij de lier uit en steelt hij vijftig runderen van Apollo. Die laat hem de runderen houden in ruil voor de lier. Hermes is de slimste, sluwste en mensvriendelijkste god van de Olympos. Hij schenkt de gave van de welsprekendheid en de overredingskracht, is de uitvinder van het schrift, van de wiskunde en sterrenkunde, van maten en gewichten, de sport en de muziekfluit. Hij beheerst toverkunst en waarzeggerij. Hij kan met zijn staf ogen sluiten of openen. Hij beschermt dieven en bedriegers. Hij is de snelle bode van de goden. Hij begeleidt de schimmen naar de onderwereld. Hij doodde de Argos, een reus met honderd ogen.
Hestia
Godin van het huiselijke leven. Ze wordt gesymboliseerd door het haardvuur. Hestia is de zus van Zeus. Ze symboliseert ook de verbondenheid van de moederstad met de kleinere steden (stedenbond).
Poseidon
Hoogste zeegod, zoon van Kronos en Rhea, broer van Zeus. Hij is de aardschudder, god van de aardbevingen. Griekenland is één van de landen waar erg veel aardbevingen worden geregistreerd. Met zijn drietand beweegt hij de zeeën, laat stormen ontstaan en laat de aarde schudden. Samen met Apollo bouwde hij de muren rond Troje. Omdat de Trojaanse koning Laomedon weigerde loon hiervoor te betalen, werd hij een aartsvijand van Troje. De dolfijn, de stier en het paard zijn aan hem gewijd. Als schepper van het paard, wordt hij als paardgod vereerd. Hij is de vader van de cycloop Polyphemos die door Odysseus blind wordt gemaakt. Hij is de grootvader van Palamedes die door Odysseus werd verraden en daardoor de dood vond. Daarom blijft Poseidon Odysseus achtervolgen met zeestormen en verhindert hem een voorspoedige thuisreis.
Zeus
Oppergod, heerser over hemel en aarde, vader en hoofd van mensen en goden. Heerser over het heelal. Hij is alleen aan het noodlot ondergeschikt.
Zie Beknopte geschiedenis van het Griekse godendom
Kalypso
Wondermooie, onsterfelijke nimf die op het ver afgelegen eiland Ogygia woont. Atlas, haar vader, was één van de Titanen die tegen Zeus heeft gestreden. Omwille daarvan wordt hij gestraft; hij wordt naar het einde van de wereld gestuurd, de grens van Nacht en Chaos en veroordeeld om voor eeuwig de wereld op zijn schouders te dragen. Odysseus blijft zeven jaar bij haar op het eiland. Hij wordt haar minnaar. Kalypso houdt van Odysseus en wil hem onsterfelijk maken. Odysseus weigert dit geschenk te aanvaarden. Op bevel van Zeus moet ze Odysseus laten gaan.
Waarom overkomen goede mensen slechte dingen?
Alain Pringels, dramaturg Toneelgroep De Appel