Granny Parker en Penelope
De hoofdpersoon in De overgave, Arthur Japin's nieuwste boek, (Amsterdam 2007), Granny Parker, leeft in een heel andere wereld dan de personages die in onze Odysseus aan ons voorbij trekken. Toch doet deze oude vrouw, die een gruwelijk leven leidde op de prairies van Amerika ten tijde van de Amerikaanse kolonisatie van het grondgebied van de daar levende Indianen, mij meer dan eens denken aan Penelope, de vrouw van Odysseus, die wacht op haar vermiste man.
Granny Parker kijkt terug op haar leven, een hard leven, bepaald door haar man, een bevlogen missionaris, die zij uit liefde volgt door ‘vijandelijk gebied'. Zij leidt een leven dat gekenmerkt wordt door bedreigingen en vijandschap tussen indianenstammen en kolonisten, een bestaan waarin zij beroofd wordt van het liefste wat zij heeft: haar gezin, haar man, kinderen en kleinkinderen. Een aantal van hen is vermoord. Dat is vreselijk en daar treurt zij om. Maar ook zijn er familieleden ontvoerd, verdwenen, vermist. Juist dat, het onbekende lot van dierbaren, is erger nog dan iemand moeten missen door de dood. Dat is uiteindelijk te verwerken, omdat je niet anders kunt dan accepteren dat iemand dood is, maar bij vermissing kan dat niet. Je kunt niet rouwen, want dan zou je ervan uitgaan dat de vermiste niet meer leeft, dan zou je de moed opgeven en je blijft juist hopen dat hij of zij nog leeft, nog terugkomt.
Dat is het punt waarop Granny Parker en Penelope, die verder in geen enkel opzicht met elkaar te vergelijken zijn, grote overeenkomsten vertonen. Het missen van een geliefde, niet weten of hij of zij dood is of nog leeft. Het zoeken en navraag doen, het niet kunnen opgeven van weer een poging doen en weer een poging doen om achter het lot van dierbaren te komen. En het niet kunnen accepteren van het bericht ‘geen nieuws'. Japin beschrijft dat heel mooi op pagina 198. Een van de familieleden komt terug bij Granny Parker om verslag te doen van zijn zoektocht. Dit is wat Granny opmerkt en voelt:
Aan het eind van het voorjaar keerde James terug, gedesillusioneerd, van zijn zoveelste vergeefse zoektocht naar Cynthia Ann en haar broertje. Hij deed zo monter als hij kon, maar je zag het meteen: houding, blik, stem, alles verried dat de nieuwe teleurstelling hem had veranderd. Ik denk niet dat hij het zelf toen wist, maar diep van binnen had hij al opgegeven. Kun je dat iemand kwalijk nemen wanneer hij werkelijk alles heeft gedaan wat mogelijk is? Geloof me, dat kan.Achterblijvers hunkeren naar nieuws. Aan het hof van Odysseus worden vreemdelingen die aankloppen en een beroep doen op het gastrecht, ontvangen door Penelope. Zij luistert naar alle verhalen die de gasten kunnen vertellen, in de hoop dat zij iets te horen krijgt over Odysseus. Het gebeurt meer dan eens dat de reizigers, in de hoop dat de grootte van het gastgeschenk samenhangt met wat zij over Odysseus kunnen vertellen, hun verhalen verfraaien met onjuistheden. Diezelfde ervaring heeft Granny Parker:
God, de leugens die ik in de loop van de tijd heb moeten aanhoren. Elk jaar dook er wel ergens iemand op die beweerde dat hij Cynthia Ann met eigen ogen had gezien, dood, levend of krankzinnig. Van oost naar west tot Canada aan toe kwamen de sporen, en altijd weer liepen ze dood of bleek alles alleen bedacht om een beloning los te peuteren. (p.262)Het zijn deze emoties die centraal staan in het vierde deel van onze Odysseus, Olympos/Ithaka. Hoe is het leven van achterblijvers na vermissing. Het moet gruwelijk zijn. Ook in onze tijd, in Nederland, komt het nog regelmatig voor dat er mensen worden vermist. Hoe ga je om met zo'n verdriet? Vaak kunnen gezinsleden elkaar niet meer bereiken doordat ieder zich op een eigen manier staande probeert te houden om met dit leed om te gaan. Het percentage echtscheidingen bij achterblijvers van vermiste personen is hoog.
Het niet-loslaten van de hoop drukt zo op het leven, dat er eigenlijk niets anders op zit dan de hoop op te geven, maar het loslaten van de hoop dat de vermiste ooit nog terug zal komen, wordt gevoeld als een groot verraad. Dit is het gruwelijke dilemma van de achterblijvers. In Nederland hebben zij zich verenigd in de Vereniging Achterblijvers van Vermisten. Op
hun site kunt u meer lezen over het omgaan met dit verdriet en het monument dat er in Utrecht is opgericht ter nagedachtenis van vermisten.
Aafke de Jong, stagiaire dramaturgie Toneelgroep De Appel
