|
|
|
 |
|
door Sandra Kooke
Geert de Jong (Penelope) en Hugo Maerten (Odysseus) wegen hun kansen.
'Ik denk niet dat het nog goed komt tussen die twee.' Geert de Jong zegt het vrij resoluut. Maar, benadrukt ze, dat is niet zeker. Homerus geeft geen aanwijzingen hoe Penelope en Odysseus na zijn terugkomst verder zullen leven. De Jong: „Probeer het je voor te stellen: na al die jaren staan ze als vreemden tegenover elkaar. Ze moeten weer een gezamenlijke geschiedenis opbouwen. Het moet toch doodeng zijn om elkaar terug te zien."
Hugo Maerten: „De man en vrouw die ze twintig jaar geleden waren, zijn ze niet meer. Er is zoveel met hen gebeurd. En kun je de ander nog verdragen na zolang alleen te zijn geweest?"
De Odyssee, waarin Homerus vertelt wat Odysseus meemaakt op zijn tienjarige reis na de tienjarige Trojaanse oorlog, is één groot avontuur. Maar het allergrootste avontuur is misschien wel de thuiskomst, het moment waarop Odysseus oog in oog staat met zijn vrouw Penelope die twintig jaar op hem heeft gewacht. Nu moeten ze weer samen verder. En ze leven nog lang en gelukkig, spiegelt Homerus ons voor. Is dat wel realistisch?
De afgelopen maanden heeft Toneelgroep De Appel zich op het verhaal van Odysseus gestort. Om te beginnen met de tekst van Homerus, een steen uit Ithaka en foto's van de oorlog in Irak op tafel. Langzaam groeide tijdens de repetities het beeld van een menselijke Odysseus. Geen held, geen halfgod, maar een gewone man die terugkomt uit de oorlog. Komt het nog goed tussen Odysseus en Penelope? Hugo Maerten, die Odysseus speelt, en Geert de Jong, Penelope in deze voorstelling, hebben ieder hun eigen kijk op dit huwelijk.
Gelukkig
Het begon nog wel zo goed tussen die twee, weet Geert de Jong (Penelope). „Penelope werd toegewezen aan Odysseus. Menelaos kreeg tegelijkertijd haar nicht Helena, de schoonste vrouw op aarde. Penelope was blij dat ze uit Sparta weg was. Ithaka was een kale rots, maar Odysseus en zij waren gelukkig. Het was een goed huwelijk. Ze hadden veel gemeen. Beiden waren listig; mensen die eerst denken en dan pas handelen."
Dacht Odysseus er ook zo over?
Hugo Maerten (Odysseus): „Nou, een goed huwelijk.....wat ik heb begrepen is dat Odysseus Helena wilde, maar Penelope kreeg. Hij zou met zijn kale eiland Ithaka te arm zijn geweest voor Helena. Ik denk dat hij zich erbij neer heeft gelegd, maar toch steeds dat gevoel heeft gehouden: ik ben te min. En als dan zo'n Paris Helena meeneemt, dan denkt hij toch: 'waarom hij wel en ik niet?' Eenmaal voor Troje, vlakbij die vrouw, vechtend om haar voor Menelaos terug te krijgen, moet de verbeelding toch met hem aan de haal zijn gegaan. Hij gaat Helena weer willen, tegen zijn wil. En dan winnen de Grieken de oorlog, maar dan gaat Helena met haar man mee naar huis. Dan gaat hij toch even aan de bar een ouzo-tje drinken en belt naar huis om te zeggen dat het wat later wordt.
„En ja, dan heeft hij misschien wel de smaak te pakken van het niet-thuis zijn, met mannen onder elkaar. Toen ik met de repetities begon, vond ik het allemaal zielig voor Odysseus, al die ellendige toestanden waardoor hij niet naar huis kon. Maar gaandeweg dacht ik: Het is toch ontzettend leuk voor hem om dit allemaal mee te kunnen maken. Al die avonturen! In plaats van als een tragedie - vol doodslag, wraak, teleurstelling - zie ik het verhaal nu als een lofzang op het leven. Hij geniet ervan. Natuurlijk wil hij ook naar huis. Er is maar één leuke manier om van huis te zijn: als je naar huis verlangt. Iedereen heeft behoefte aan een thuis, een plek, een relatie enzovoorts. Maar als je er zolang over doet om thuis te komen, brand je niet van verlangen.
Geert de Jong (Penelope): „Waarom komt Odysseus eigenlijk nog thuis? Dat snap ik niet. Die man moet doodsbang zijn geweest om weer thuis te komen. Anders duurde het toch niet zo lang?"
Hugo Maerten (Odysseus): „Dat is ook wel begrijpelijk. De oorlog, die affaire met Helena, dat zit hem dwars. Het zijn gebeurtenissen waardoor zijn bestaan op zijn grondvesten schudt. Hij heeft ook heel veel jonge mannen van Ithaka meegenomen naar de oorlog. Hij is verantwoordelijk voor de dood van heel veel mensen. Hoe kom je die families, die zoons, broers, kostwinners kwijtraakten, onder ogen?
Trouw
Geert de Jong (Penelope): „Penelope is een trouwe vrouw. Twintig jaar wacht ze op die ene stip aan de horizon, op het moment dat hij haar zal omhelzen. Die trouw begrijp ik. Ik zou ook twintig jaar wachten. Ze had haar hart aan die man verpand. Bovendien zou ze, als ze zou hertrouwen met één van de vrijers, meteen haar hoge positie kwijt zijn. In plaats van heerseres werd ze dan de vrouw van.
„Je hoort vaak bij vermissingen dat mensen hoop blijven koesteren. Die onzekerheid is het ergste. Zolang je het lichaam niet hebt begraven, kun je geen afscheid nemen. Je gaat ook idealiseren. Iemand die weg is, wordt in de fantasie steeds groter, beter, mooier. Penelope moet een romantisch beeld van hem hebben gehad, want ze waren nog jong toen hij wegging.
„Men vindt haar hard. Penelope heeft haar hart gepantserd. Ik vind haar een prachtige vrouw, omdat ze een besluit neemt en daar niet meer op terugkomt. Ik vind het van vrouwelijkheid getuigen als je zo standvastig blijft. Zij is een vrouw van hoge kwaliteit."
Hugo Maerten (Odysseus): „Twintig jaar trouw, dat is niet gezond. Misschien was het Penelope's manier om hem levend te houden: met ontrouw verklaar je je man dood. Maar ze zal best wel eens met een van die vrijers het bed gedeeld hebben. Dat sluit ik niet uit. Ik zou het stom vinden als Odysseus daarmee zat.
„Ik denk dat hij er uiteindelijk klaar voor was om haar te ontmoeten. Sterker nog, ik denk dat hij eigenlijk eerst dat akkevietje met die roeispaan af had moeten maken, maar dat hij dacht: ik ga eerst even thuis kijken en zeggen dat ik eraan kom."
De thuiskomst
Geert de Jong (Penelope): „Odysseus kwam eerst terug in vermomming. Als een oude zwerver. Natuurlijk herkende ze hem meteen. Er is altijd iets waaraan je een geliefde herkent. Ze weet het, want ze zegt: 'Ik hoop dat dat schuifelen bij zijn vermomming hoort.' Ze begrijpt dat hij de kust wil verkennen voor hij zich bekend maakt. Agamemnon is bij terugkeer uit Troje door zijn vrouw Klytaemnestra vermoord.
„Uiteindelijk moet het een rare ontmoeting zijn geweest. Allebei twintig jaar ouder, met een eigen geschiedenis. Ze zijn vreemden voor elkaar, missen een gezamenlijke geschiedenis. Al haar fantasieën, de verheerlijking van de afwezige, gaan nu naar een tastbaar lichaam.
Hugo Maerten (Odysseus): „Ja, ze is twintig jaar ouder geworden. Maar hij ook, hè. Ik denk dat hij het wel vertederend vindt, die grijze haren van haar, de rimpeltjes. Door haar oudere uiterlijk ziet hij zijn eigen veroudering ook. Het lijkt me ook leuk de stem te horen. Die zal niet veranderd zijn. Erger is de innerlijke verandering. De vrouw die hij ooit gehad heeft, bestaat eigenlijk niet meer."
Geert de Jong (Penelope): „Het gruwelijke is dat zij haar slavinnen opdracht heeft gegeven met de vrijers te hoereren. Die vrouwen vormen een extra verdedigingslinie tussen haar en de vrijers. Het zijn haar bondgenoten. Als Odysseus, vermomd als zwerver, de vrijers afslacht, krijgt Penelope een slaapmiddel. Tegen de tijd dat ze wakker wordt, heeft Odysseus ook haar slavinnen vermoord. Na twintig jaar komt haar man terug, en wat ziet ze: een moordenaar, iemand die haar geschiedenis kapot heeft gemaakt. Het moet zo'n klap in haar gezicht zijn geweest.
„Ik laat een hele lange stilte vallen bij die ontmoeting: Penelope gaat van haat naar herkenning en van vervulling van haar droom naar vernietiging van haar droom. Geen schip dat aankomt en zij, wuivend op de kade, maar iedereen onder het bloed."
Hugo Maerten (Odysseus): „Ik ga er vanuit dat beiden bij de eerste ontmoeting niet de tijd krijgen te beseffen wat hun toekomst wordt. Er gebeurt dan zoveel, die hele slachtpartij van de vrijers en slavinnen. Zij is in alle staten en ziet dan haar man. Voor ze kunnen beginnen met elkaar voorzichtig af te pellen, staat de familie van de vrijers voor de deur om wraak te nemen."
En dan?
Geert de Jong (Penelope): „Ze vrijen die eerste nacht. Natuurlijk, je vindt elkaar blindelings. Zijn huid, zijn geur, dat is bekend."
Hugo Maerten: „Over seks aarzelt hij. Oké, als zij er geen probleem mee heeft, is het makkelijk voor de man. Ik kan me wel voorstellen dat ze willen vrijen, alleen al vanwege de adrenaline."
Geert de Jong (Penelope): „Hij hoeft haar niet zijn vreemdgaan op te biechten. Ik denk dat ze daar nooit naar zal vragen. Zij is zo'n soort vrouw. Ze denkt: dat was een periode waarin hij weg was. Odysseus denkt ook: we zetten er een streep onder.
„Ze is een wijze vrouw, zeker geen onderdanig type. Hij komt weer thuis, maar nu moet hij bewijzen dat hij haar waard is. Ze stort zich niet zomaar in zijn armen. En toch houdt ze van hem. Of beter: ze hield van hem. Maar het zal hard werken worden om er wat van te maken.
„We moeten niet vergeten dat zij koningen waren. Beatrix en Claus konden ook niet tegen elkaar zeggen: 'Nu heb je het echt verknald.' Ze moeten samen verder. Maar wat zich tussen de muren heeft afgespeeld, dat vraag ik me af.
Hugo Maerten: „Hij moet eigenlijk meteen al weer weg voor de laatste opdracht. Misschien willen ze juist wel samenleven omdat ze voelendat die ene nacht te kort is geweest. Maar het moet moeilijk zijn om de draad weer op te pakken, om elkaars nabijheid te verdragen. Ze zeggen dat hij nog ergens anders een kind heeft verwekt."