|
|
|
 |
|
Telemachos, de zoon van Odysseus vertrekt naar koning Nestor in Pylos op zoek naar nieuws over zijn vermiste vader. Nestor vertelt hem over de oorlogsdaden van Odysseus en hij stuurt hem naar Menelaos, koning van Sparta. Peisistratos, Nestor’s zoon wordt met hem meegestuurd.
Telemachos’ moeder, Penelope de koningin van Ithaka en vrouw van Odysseus, wacht al twintig jaar op de thuiskomst van haar man. Odysseus is vermist, men weet niet of hij dood is of nog leeft. Dit zorgt op het eiland Ithaka voor een politiek machtsvacuüm. Het land heeft tien jaar na de oorlog in Troje nog steeds geen leider. Tal van edelen en prinsen dingen naar de hand van Penelope. Als zij een nieuwe man kiest en daarmee aangeeft dat ze gelooft dat Odysseus dood is, krijgt Ithaka een nieuwe leider.
Telemachos, die nog te jong is om aanspraak te kunnen maken op de troon, ziet met lede ogen toe hoe het bezit van zijn vader door de vrijers verbrast wordt. Hij wordt door Athene, die aan hem verschijnt als mentor (een oude wijze man), weggestuurd om nieuws over zijn vader te zoeken.
Nieuws over Odysseus is in de eerste plaats zo belangrijk om aan de politieke crisis in Ithaka een einde te maken. Als Telemachos met levenstekens van zijn vader naar Ithaka terugkeert, kunnen de vrijers naar huis worden gestuurd.
In de tweede plaats is er een persoonlijk belang voor Telemachos. Hij heeft zijn vader nooit gekend. Odysseus vertrok toen hij nog een baby was naar de oorlog in Troje. Telemachos is opgegroeid zonder vader. Hij staat nu op het punt om volwassen te worden; een jonge man op zoek naar zijn identiteit. Verhalen over zijn vader zullen zijn identiteit als man ondersteunen.
Weggaan van Ithaka is tegelijk ook weggaan van zijn moeder Penelope. Het is een stap naar volwassenheid. De reis van Telemachos, zijn zoektocht naar zijn vader, is de persoonlijke odyssee van een zoon die man wordt. Het verhaal van Telemachos kan gelezen worden als een overgangsritueel. Wanneer Telemachos terugkomt op Ithaka is hij man geworden.
In tegenstelling tot Ithaka, dat ruw en dor is (net goed genoeg om wat geiten te hoeden), is Sparta een vruchtbaar en rijk land. Koning Menelaos regeert er samen met koningin Helena, om wie de Trojaanse oorlog is begonnen. Net als in Pylos wordt Telemachos ook hier gastvrij ontvangen. Sparta bereidt het huwelijk voor van Hermione en Neoptolemos.
Helena werd geschaakt door de Trojaanse prins Paris. Menelaos mobiliseerde toen alle Griekse veldheren voor een oorlog tegen Troje. Die oorlog duurde tien jaar. Hermione, dochter van Helena en Menelaos was toen negen jaar oud. Het duurde nog eens zes jaar voordat Menelaos en Helena Sparta bereikten. Zestien jaar later ziet ze haar ouders weer terug.
In grote aan rijkdom leven Menelaos en Helena meer naast dan met elkaar. Dan verschijnt Telemachos, een jonge man die sprekend op zijn vader lijkt. Odysseus was ooit één van de vele huwelijkskandidaten van Helena. Is het dan niet logisch dat Menelaos wat nerveus wordt als Telemachos bij hem en zijn vrouw vragen komt stellen over Odysseus? Het pijnlijke verleden waar Menelaos en Helena liever niet over spreken, althans niet in elkaars nabijheid. En Helena? Een oogverblindende schoonheid, op leeftijd. Hoe reageert Telemachos op het zien van een vrouw, leeftijdgenoot van zijn moeder, naar wiens hand zijn vader ooit heeft gedongen? Een vrouw wiens schoonheid de wereld in brand zette? En Helena zelf? Kan ze het verleiden laten of is dat haar tweede natuur? Hoe groot is met andere woorden het gevaar dat de geschiedenis zich herhaalt? Dat Telemachos smoorverliefd wordt op Helena, Menelaos vermoordt en Helena schaakt?
De verliefdheid van Telemachos op Helena maakt deel uit van zijn volwassenwording. In de toneelbewerking van De Appel is dit verder uitgewerkt. Homerus laat dit aspect links liggen. Psychologisch gezien versterkt dit de Oedipale driehoek (Telemachos - Helena/Penelope - Odysseus/Menelaos) en dramaturgisch verscherpt het de dramatische spankracht van wat zich op Sparta afspeelt.
Op Sparta wordt Telemachos geconfronteerd met tegenstrijdige verhalen over zijn vader.
Helena
De ‘stralende’, de ‘schitterende’ is de mooiste vrouw op aarde. Dochter van Leda, de koningin van Sparta en van Zeus. Zeus verwekt Helena bij Leda in de gedaante van een zwaan. Vandaar de mythe dat Helena uit een ei geboren is. De echtgenoot van Leda, koning Tyndareos voedde haar op als zijn eigen dochter. Helena wordt op jonge leeftijd geschaakt en verkracht door Theseus. Haar broers Polydeuces en Castor, de Dioscuren, bevrijden haar. Helena bevalt van een dochter. Om haar de schande van het tienermoederschap en het verlies van haar maagdelijkheid te besparen, wordt dit kind opgevoed door haar zus Klytaimnestra. Klytaimnestra en Agamemnon noemen haar Iphigeneia. Later offert Agamemnon Iphigeneia aan de goden, om hen gunstig te stemmen bij het vertrek van de Grieken naar Troje. Klytaimnestra vergeeft hem dit nooit. Tal van prinsen en koningen dongen naar Helena’s hand; o.a. Odysseus, Ajax, Patroclos en Idomeneus. Helena trouwt met de broer van Agamemnon, Menelaos die Tyndareos opvolgt als koning van Sparta. Zij krijgen een dochter, Hermione. Wanneer Paris, een Trojaanse prins Helena schaakt, breekt de Trojaanse oorlog uit.
Menelaos
Koning van Sparta, zoon van Atreus en broer van Agamemnon. Wanneer Helena geschaakt wordt door een Trojaanse prins (Paris), mobiliseert hij alle Griekse krijgsheren voor een oorlog tegen Troje. Griekse koningen zijn gebonden aan een eed. Wanneer iemand ooit Helena zou schaken, of kwaad zou doen, zouden zij gezamenlijk tegen de overtreder optreden. Deze eed is koning Tyndareos van Sparta ingefluisterd door Odysseus. Op die manier kan men voorkomen dat door de schoonheid van Helena de Grieken in een burgeroorlog terechtkomen. Vele Griekse krijgsheren wilden haar immers als vrouw. Na de oorlog in Troje verdwalen Menelaos en Helena met hun schip. Ze doen er zes jaar over om Sparta te bereiken. Wanneer ze uiteindelijk thuiskomen herkent hun eigen dochter Hermione, haar ouders niet meer.
Telemachos
In de Griekse sage de zoon van Odysseus en Penelope, die in Homerus’ Odyssee zijn moeder steunt bij haar verzet tegen de vrijers. Als jonge man gaat hij op aanraden van de godin Athene naar Nestor en Menelaos om informatie in te winnen over zijn vermiste vader. Na Odysseus’ terugkeer op Ithaka neemt hij deel aan Odysseus’ wraak op de vrijers. Later trouwt hij met de godin Kirke.
Peisistratos
Zoon van de koning van Pylos, Nestor. Nestor is een van de oude Griekse helden van de Trojaanse oorlog. Nestor nam ook deel aan de Argonautentocht. Nestor ontvangt in zijn paleis in Pylos Telemachos die op zoek is naar nieuws over zijn vermiste vader. Hij stuurt zijn zoon Peisistratos met Telemachos mee naar Sparta. Peisistratos was net als Telemachos te jong om deel te nemen aan de oorlog in Troje. Zijn broer Antilochos was een held in de Trojaanse oorlog. Antilochos sneuvelde toen hij zijn eigen vader (Nestor) het leven redde. Hij ving met zijn eigen lichaam de speer op die voor Nestor bedoeld was. Achilles, goede vriend van Antilochos, neemt wraak door de speerwerper Memnoon (de koning van Ethiopië) te doden. Antilochos, Achilles en Patroclos werden in dezelfde grafheuvel begraven.
Neoptolemos
Heette oorspronkelijk Pyrrhos. Hij is de zoon van Achilles en Deidameia. Wanneer een ziener voorspelt dat de Grieken Troje nooit zullen veroveren zonder de boog van Heracles en de zoon van Achilles, wordt Odysseus erop uitgestuurd om Neoptolemos te halen. Odysseus neemt hem ook mee om Philoktetes de boog van Heracles afhandig te maken. Daarvoor leert hij Neoptolemos liegen. Neoptolemos is een van de Grieken die met het houten paard Troje binnendringt. Hij dood eigenhandig Priamos, de koning van Troje, werpt Astyanax (het zoontje van Hektor) van de stadsmuren en offert Polyxena (een Trojaanse prinses) op het graf van Achilles. Hij krijgt Andromache, de vrouw van Hektor als oorlogsbuit. Hij trouwt met Menelaos’ dochter Hermione, die eigenlijk al beloofd was aan Orestes de zoon van Agamemnon. Hij wordt vermoord door Orestes, die op zijn beurt Hermione tot vrouw neemt. Neoptolemos betekent ‘nieuwe oorlog’ een naam die hij omwille van zijn heldendaden in Troje krijgt.
Athene
Dochter van oppergod Zeus en Metis, godin van de schranderheid en het verstand. Metis was de eerste vrouw van Zeus. Hij at haar op omdat hem was voorspelt dat zij hem kinderen zou schenken die hem in macht zouden overtreffen. Athene wordt op wonderbaarlijke wijze uit het hoofd van Zeus geboren. Hephaistos splijt het hoofd van Zeus, waaruit Athene in volle wapenrusting tevoorschijn komt. Zij is de godin die de strijd ter verdediging van het vaderland leidt en zege schenkt. Daarom draagt ze een helm, een lans en het afschrikwekkende schild (aegis). Zij is ook de godin van de vrede, de wijsheid en het recht, beschermster van het vrouwelijke handwerk. Ze moest het tegen Poseidon opnemen om het bezit van Attika. Poseidon schonk Attika het paard, Athene liet er de eerste olijfboom groeien. Zij gaf daarmee het nuttigste geschenk en won de bewoners van Attika voor zich. Ze beschermt Odysseus met wie ze list, verstand en schranderheid gemeen heeft. Ze kruipt letterlijk in de huid van andere personen om Odysseus en Telemachos met raad en daad bij te staan.
Penelope
In de Griekse mythologie het symbool van de trouwe echtgenote, gehuwd met Odysseus en moeder van Telemachos. Tijdens de lange afwezigheid van haar man blijft zij hem trouw terwijl vele jonge edelen naar haar hand dingen en het gerucht zich verspreidt dat Odysseus dood is. Met een list weet zij haar vrijers tot uitstel te bewegen: zij zal een van hen huwen zodra het lijkkleed dat zij weeft voor Odysseus’ vader (Laertes) klaar is. Maar wat zij overdag weeft, trekt zij er ‘s nachts weer uit. Wanneer haar list uitlekt, komt Odysseus net op tijd thuis en doodt hij alle vrijers. Penelope, mogelijk in oorsprong een Arcadische nimf, is een van de nobele hoofdfiguren van Homerus’ Odyssee. Penelope is een nicht van Helena.
Eurykleia
Slavin aan het hof van Ithaka. Voedster van Odysseus en Telemachos. Door de vader van Odysseus, Laertes als slavin gekocht. Laertes was verliefd op Eurykleia, maar heeft haar uit respect en trouw voor zijn vrouw nooit aangeraakt. Eurykleia herkent Odysseus aan een litteken.
Autonoë en Hippodamea
Trouwe slavinnen van Penelope. Penelope vraagt hen vriendelijke te zijn tegen de vrijers. Hen zelfs te verleiden en te charmeren. Zodoende houden ze Penelope op de hoogte van de werkelijke bedoelingen van de vrijers. Zonder medeweten van Penelope zullen deze slavinnen hier zwaar voor boeten.
De dichter en de voedster
De Odyssee is een vertelling, een lofdicht aan de verteller. Ook dit aspect van Homerus wordt in Odysseus met respect behandeld. Wie zich Tantalus herinnert, weet hoe Aus Greidanus en Sacha Bulthuis dit stuk afsloten als vertellers. Zij openen vanuit een zelfde perspectief. Sacha Bulthuis vertolkt op de eilanden Sparta, Ithaka en Scheria de rol van voedster. Terwijl Aus Greidanus als dichter/verteller het stuk opent en in het deel Scheria de rol van de zanger Demodokos vertolkt.
Poseidon
Hoogste zeegod, zoon van Kronos en Rhea, broer van Zeus. Hij is de aardschudder, god van de aardbevingen. Griekenland is één van de landen waar erg veel aardbevingen worden geregistreerd. Met zijn drietand beweegt hij de zeeën, laat stormen ontstaan en laat de aarde schudden. Samen met Apollo bouwde hij de muren rond Troje. Omdat de Trojaanse koning Laomedon weigerde het loon hiervoor te betalen, werd hij een aartsvijand van Troje. De dolfijn, de stier en het paard zijn aan hem gewijd. Als schepper van het paard, wordt hij als paardgod vereerd. Hij is de vader van de cycloop Polyphemos die door Odysseus blind wordt gemaakt. Hij is de grootvader van Palamedes die door Odysseus werd verraden en daardoor de dood vond. Daarom blijft Poseidon Odysseus achtervolgen met zeestormen en verhindert hem een voorspoedige thuisreis.
Alain Pringels, dramaturg Toneelgroep De Appel
- verder naar deel 2: Aia -