Soldatenhoeren?
Kirke, Kalypso en Madama Butterly
Liefde: vrouwen denken dat het helpt, je geeft wat je kunt, je geeft jezelf, met huid en haar. Voor hen is het Liefde. Met een hoofdletter.
Maar de liefde van een vrouw wordt door een man die zijn gevoelens niet kan verwerken, vooral en meestal alleen op het lichamelijke vlak herkend. Zij geven zich eraan over, het is een spel, een roesmiddel, ze kunnen er geen genoeg van krijgen. Odysseus geniet op Aia. Hij spoort zijn manschappen aan om, net als hij, zich te laven aan de lichamelijke liefde. Het werkt als een kortwerkend medicijn, dat soms verslavend werkt, maar niet werkelijk geneest.
Vrouwen die geloofden in hun liefdesrelatie met een soldaat, met mannen die in een roes verkeren, een roes van overwinning of een roes opgewekt door middelen om hun ervaringen te vergeten; het is van alle tijden. De meeste van deze relaties duren niet lang. Het zijn teleurstellende affaires. Vrouwen die hun liefde geven, er soms een kind voor terugkregen, maar uiteindelijk tot de ontdekking komen dat het niet om haar gaat, maar dat ze in feite een troostmeisje is. De mannen verdwijnen, de vrouw blijft achter met haar kind.
Op Ogygia lijkt het anders te gaan. Ook Kalypso gelooft dat zij Odysseus kan helpen zijn leed te vergeten. Zij wil zelfs met hem trouwen en belooft hem het eeuwige leven om hem niet kwijt te raken. Maar in tegenstelling tot zijn verblijf op Aia, waar hij door zijn manschappen moest worden overtuigd om te vertrekken, wil Odysseus hier niet blijven. Op Aia kwam en bleef hij uit vrije wil, op Ogygia spoelde hij, buiten zijn wil om, aan. Helemaal alleen was hij. Hij werd totaal afhankelijk van Kalypso. Niets had de voormalige leider meer te zeggen over zijn eigen lot. Na zijn terugkeer uit de Hades, waar hij werd geconfronteerd met zijn leven en de dood, werd hij een gevangene van de wil van de goden. Zij bepaalden dat hij op Ogygia terecht kwam en hoe lang hij daar moest blijven en zij zorgden ervoor dat hij, na zeven jaar, de middelen kreeg om te vertrekken.
Het lijkt niet toevallig dat Odysseus pas weg mocht na zeven jaar. Een periode van die lengte wordt in mythen vaak gebruikt als aanduiding van een kringloop. Zoals wij nu weten, is na zeven jaar geen cel in het lichaam meer hetzelfde, dan is de mens als het ware vernieuwd. Mogelijk zijn we mede daardoor in staat om oud leed los te laten en een nieuw begin te maken?
Daarin ligt het verschil tussen deze verhouding en die met Kirke: bij haar werden de doorstane ervaringen onderdrukt, bij Kalypso werden ze verwerkt. Na het verblijf bij Kirke werd het tijd de ervaringen onder ogen te zien (het bezoek aan de Hades), na het verblijf bij Kalypso was de tijd rijp om, met de verwerkte ervaringen de draad van het leven weer op te pakken (terugkeer naar huis).
Met Kalypso heeft Odysseus een lange, intieme relatie gehad. Eén waarin Kalypso hem alles gaf wat hij nodig had. Ondanks dat, of moeten we zeggen: juist daardoor, is zijn verlangen om naar huis te gaan, naar zijn eigen vrouw, allesoverheersend geworden. In plaats van Ogygia als een plaats van gevangenschap en straf te zien, kunnen we dit eiland opvatten als een plaats van langdurige therapie, waarvan Odysseus pas mag vertrekken als hij in staat is weer liefde te geven. Het mededogen van Kalypso heeft het zijne weer gewekt. Maar voor Kalypso is het gevolg niet anders dan voor Kirke: zij heeft zich helemaal aan hem gegeven, maar blijft alleen achter. Ze moet hem loslaten in opdracht van de goden en doet dat vanuit een groot, liefhebbend hart.
Kirke en Kalypso delen de onmacht van de vrouw die de man waarvan ze houdt, niet bij zich kan houden. Een verschil tussen deze vrouwen is, dat er uit de eerste relatie een kind is voortgekomen, uit de tweede relatie is Odyssseus zelf ‘opnieuw geboren'. Hij voelt zich opnieuw verbonden met wie hij was en met de vrouw waarmee hij ooit trouwde. Odysseus moest daarvoor een lange weg gaan. Een weg die niet iedere getraumatiseerde volbrengt. Een voorbeeld daarvan is Elpenor. Zijn onwil en onmacht om zich te binden wordt prachtig verwoord in zijn dialoog met de slavin. We zijn dan in Aia:
Slavin
Wil je weg
Elpenor
Hoe eerder hoe liever
Slavin
en ik dan?
Elpenor
Jij?
Slavin
Je houdt toch van me
Elpenor
Houden van je?
Ik?
Rot op
Slavin
Als je gaat wil ik mee
Elpenor
Je gaat niet mee
Slavin
En ons kind dan?
Elpenor
Ik heb geen kind
Jij hebt een kind
En nou wegwezen
(Uit: Odyssseus, deel 2, Aia)Een beroemd voorbeeld van een uitzondering op de regel dat de soldaat zijn geliefde met het door hem verwekte kind achterlaat, is het verhaal van Madama Butterfly, de opera van Puccini: Pinkerton, een Amerikaanse officier, verlaat zijn liefje, het Japanse meisje Butterfly, die hij voor de grap getrouwd heeft. Voor hem is hun relatie een exotisch spel, voor haar is het grote ernst. De verliefde Butterfly wacht jarenlang geduldig op de terugkomst van haar Amerikaanse officier. Ondertussen krijgt zij van hem een kind. Dan komt hij terug. Eindelijk. Maar niet om zich met Butterfly te herenigen. Hij komt samen met zijn wettige, Amerikaanse vrouw om 'zijn kind' op te halen, en dat is het einde van Butterfly.
De kern van dit verhaal, de vrouw die gebroken achterblijft nadat zij ontdekt heeft dat haar liefde voor een soldaat niet wordt beantwoord, is op een bijzondere en indringende wijze vormgegeven in een tien minuten durend animatiefilmpje met poppen en muziek van de opera. Via
deze link kunt u hiervan genieten.
Aafke de Jong, stagiaire dramaturgie Toneelgroep De Appel
