|
|
|
 |
|
Korter had het verhaal van Odysseus, Telemachos en Penelope niet mogen duren. Acht en een half uur beslaan de tien jaren van Odysseus’ omzwervingen. Toegegeven: voor het theaterpubliek een zware beproeving en voor de acteurs vermoedelijk nog veel meer dan dat. Er ontstond dan ook een gevoel van wederzijds respect tijdens de staande ovatie, toen de acteurs het publiek op hen beurt bedankten met applaus. De acht en een half uur in de donkere publieksruimte voelden als een lange vliegreis. Hier was het doel echter niet de eindbestemming maar het proces van de reis zelf: die van Troje naar Ithaka.
Odysseus heeft de toorn van Poseidon, de god van de zee, over zich afgeroepen en zal vele uiteenlopende plekken aandoen voor hij terug kan keren naar huis. Het is tijdens deze reis en door zijn ontmoetingen met de vele mensen, goden, heersers, heksen en dode helden dat Odysseus geconfronteerd wordt met de grote levensthema’s. Bij thuiskomst zou hij een ander man moeten zijn, maar dit is hij niet. Hij is eerder verbitterd en handelt slechts naar datgene wat hij naar zijn eer zou moeten doen. Zijn reis blijkt dan ook nog lang niet ten einde.
Het is alleen in de houding naar zijn zoon toe, waarin Odysseus’ opgedane kennis opvalt. Telemachos denkt pas een man te zijn wanneer hij zich bewezen heeft als krijger. In het laatste deel vermoordt hij samen met zijn vader de vrijers van Penelope, en lijkt temidden van het bloedbad zijn menselijkheid te zijn kwijtgeraakt. De verwachte waardering van zijn vader krijgt hij hiermee echter niet: Odysseus wenst zijn zoon nooit meer met een zwaard te zien.
Wat mij het meeste trof bij deze voorstelling is het thema van oorlog en heldenmoed. Dit komt ook door een aflevering van het televisieprogramma In Europa van Geert Mak (aflevering 2 december 2007). Hierin werd Piet Chielens, de coördinator van het oorlogsmuseum in Ieper, geïnterviewd. Ieper is de stad in ‘Flanders Fields’ die tijdens de Eerste Wereldoorlog volledig werd verwoest. Chielens heeft zich zijn hele leven bezig gehouden met de gevolgen van oorlog en heeft daar dan ook een duidelijke mening over:
‘Oorlog is eigenlijk iets heel prozaïsch. Je moet in het juiste schuttersputje zitten en niet in het foute. En dan overleef je het. Begrippen als heldendom, opoffering en vaderlandsliefde zijn allemaal dingen die achteraf verzonnen zijn in een kantoortje. Die dingen hebben niets te maken met het feitelijke gebeuren. […] We moeten leren begrijpen hoe zo’n oorlog in elkaar zit. […] wanneer een samenleving denkt: ‘o nee nee, een oorlogje, dat is wat we nodig hebben, dat is de goede oplossing,’ kom dan even hier kijken en dan zie je waar het uiteindelijk op neer komt.’
Hoe achteraf over oorlogen gesproken wordt blijkt vaak totaal niet overeen te komen met de gruwelijke werkelijkheid. Heldendom is in feite inhoudsloos, zo zegt ook Achilles die Odysseus in de dodenwereld ontmoet. Roem kan hem gestolen worden. Liever is hij een slaaf van een slaaf onder de levenden dan een dode held die voor altijd bezongen zal worden. Het is dan ook wrang dat Telemachos tijdens de zoektocht naar zijn vader over de Trojaanse oorlog zegt: ‘Ik zal nooit begrijpen waarom al die jonge mannen dood moesten. […] Trots… hoeveel doden is dat waard?’ Met de terugkeer van Odysseus doodt Telemachos echter tientallen mannen om de eer van zijn vader te verdedigen.
Odysseus toont ons de zinloosheid van oorlog en hoe met het achteraf bezingen van de gesneuvelde helden oorlogen in feite worden ‘goedgepraat’. De actualiteit hiervan bewijst bijvoorbeeld de beroemde Amerikaanse begraafplaats in Normandië, waar de marmeren grafstenen van de gesneuvelde soldaten in strakke lijnen staan opgesteld op groene nauwkeurig gemaaide velden. Hier wordt niet de gruwelijkheid van de Tweede Wereldoorlog getoond. Hier heeft men er voor gekozen, zoals Chielens het omschrijft, ‘niet het verhaal te vertellen van de prozaïsche smerige oorlog van elke dag sterven. Maar die van de grote heldendaden, waar men nog geregimenteerd staat opgesteld, zelfs in de dood.’ De ‘helden’ hebben daar zelf echter nooit om gevraagd. Zij zouden er - net als Achilles - alles voor over hebben ‘om de zon nog één keer te mogen zien schijnen.’
Klik hier voor de genoemde uitzending.