Zeezicht 3

Odysseus

Wat vooraf ging...aan wat vooraf ging...

De vloek van Atreus

Op het huis van Atreus' geslacht rust een vloek van de goden. Een vloek die generatie na generatie herhaald wordt en die generaties ver teruggaat.

Tantalus, een sterfelijke zoon van Zeus en de titaan Pluto, is de stamvader van de Atriden. Hij is een lieveling van de Olympische goden, maar verraadt het vertrouwen van de goden en de eer die hem ten deel valt. Hij steelt nectar en ambrozijn, godenvoedsel dat het geheim van onsterfelijkheid zou bevatten, van de goden. Tantalus wordt zo overmoedig dat hij de alwetendheid van de goden op de proef wil stellen. Hij slacht zijn eigen zoon Pelops en dient hem als een maaltijd aan de goden op. De goden ontdekken de misdaad en wekken Pelops weer tot leven. Zeus geeft Hermes de opdracht alle lichaamsdelen van Pelops te verzamelen, waarna hij er weer een lichaam van maakt. Alleen Demeter die diep bedroefd is omdat haar dochter (Persephone) door Hades, naar de onderwereld, werd geschaakt eet zonder het te beseffen de schouder van Pelops op. Pelops krijgt van haar een schouder van ivoor. De afstammelingen van Pelops, de Atriden, hebben sindsdien een witte vlek op de schouder. Rhea wekt Pelops opnieuw tot leven. Tantalus wordt zwaar gestraft. Hij moet voor eeuwig in de Hades in een vijver staan. Telkens wanneer hij wil drinken wijkt het water. Ook de smakelijke vruchten die boven hem hangen blijven eeuwig onbereikbaar voor Tantalus.

Pelops treedt in dienst van Poseidon als wijnschenker en bedgenoot. Hij krijgt van Poseidon een gevleugelde gouden wagen met onvermoeibare onsterfelijke paarden. Pelops volgt Tantalus op als koning van Phrygië (Klein-Azië), maar moet onder druk van Troje naar Griekenland vluchten. Daar dingt hij naar de hand van Hippodamea, dochter van koning Oenomaus. Om deze prinses te krijgen moet hij Oenomaus verslaan in een wagenren, dit is nog nooit iemand gelukt. Iedere uitdager heeft het met zijn leven moeten bekopen, omdat een ziener Oenomaus heeft voorspeld dat hij sterft als zijn dochter in het huwelijk treedt. Maar Pelops koopt Myrtilus, de wagenmenner van Oenomaus, om. Myrtilus, de zoon van Hermes, saboteert de wagen waardoor Oenomaus met zijn paarden verongelukt. Myrtilus eist zijn beloning op, de helft van het koninkrijk en de eerste nacht met Hippodamea. Pelops gooit Myrtilus in zee, maar vlak voordat Myrtilus verdrinkt vervloekt hij Pelops en zijn nageslacht. Pelops trouwt met Hippodamea. Hij wordt koning en verovert in korte tijd het hele Griekse schiereiland dat naar hem wordt genoemd: Peloponnesus. Ze krijgen veel kinderen o.a. Eurydice, maar de wraak van de goden werkt door in hun zonen Atreus en Thyestes.

Atreus en Thyestes worden koningen in Griekenland maar vervallen spoedig in broedertwist. Samen hebben ze hun halfbroer Chrysippus vermoord en zijn ze naar Mycene gevlucht. Na de dood van Eurystheus, de koning van Mycene, wordt Atreus koning van Mycene.

Atreus heeft aan Artemis, godin van de jacht, beloofd om aan haar het mooiste lam van zijn kudde te offeren. Wanneer hij een lam met gouden vacht vindt, offert hij alleen het vlees en verklaart dat wie deze vacht (het gulden vlies) bezit, over Mycene heerst. Thyestes verleidt Atreus' vrouw en krijgt op die manier de gouden vacht in zijn bezit. Atreus krijgt de troon terug nadat Thyestes hem heeft beloofd de troon af te staan als de zon in het oosten onder gaat. Dat gebeurt ook door toedoen van Zeus. Thyestes ontvoert op zijn vlucht Atreus' jongste zoon, die hij opvoedt als zijn eigen zoon. Als hij volwassen is stuurt Thyestes hem naar Atreus om hem te vermoorden. Atreus neemt hem echter gevangen en doodt zonder het te weten zijn eigen zoon. Atreus neemt op gruwelijke wijze wraak. Hij neemt de twee zonen van Thyestes gevangen en nodigt Thyestes uit voor een verzoenend vredesmaal. Atreus schotelt hem zijn eigen zonen voor. Wanneer Thyestes ontdekt dat hij zijn eigen kinderen heeft opgegeten, vervloekt hij Atreus en zijn nageslacht.

Atreus heeft twee zonen: Agamemnon en Menelaos. In hen zal de vloek van de goden door werken. Agamemnon trouwt met Klytaimnestra en Helena, haar zus trouwt met Menelaos.

De zoon van Thyestes, Aigisthos zal later zijn oom Atreus doden. Aigisthos verleidt Klytaimnestra, de vrouw van Atreus' zoon Agamemnon. Samen met haar vermoordt hij koning Agamemnon na zijn terugkeer uit de Trojaanse oorlog. Orestes, zoon van Agamemnon, wreekt op zijn beurt de moord op zijn vader. Orestes vermoordt Aigisthos en zijn eigen moeder Klytaimnestra.

Helena en Paris

Helena de mooiste, de stralende halfgodin, dochter van Zeus en Leda. Zeus verwekt Helena in de gedaante van een zwaan. Hij verwekt bij Leda ook een zoon, Polydeuces. Met Tyndareos, haar sterfelijke man, krijgt Leda nog twee kinderen Klytaimnestra en Kastor.

Op jonge leeftijd wordt Helena geschaakt en aangerand door Theseus. Haar broers, ook wel Dioskuren genoemd, bevrijden haar.

Heel wat koningen en prinsen dingen naar de hand van Helena: Ajax, Odysseus, Patroclus en Menelaos. Om te voorkomen dat de rivaliteit tussen de vorsten na een huwelijk met Helena niet zou leiden tot oorlog en moord, bedenkt Odysseus een list die hij koning Tyndaereos influistert. Tyndaereos laat de Griekse krijgsheren zweren dat zij Helena's toekomstige echtgenoot zullen helpen als zij ooit in moeilijkheden zou komen. Helena trouwt met Menelaos, koning van Sparta. Ze krijgen een dochter, Hermione. Wanneer zij tijdens Menelaos' afwezigheid geschaakt wordt door Paris, een Trojaanse prins, leidt dit tot de Trojaanse oorlog.

Het is het lot van Paris gekoppeld te worden aan de mooiste vrouw op aarde. Paris is de zoon van het Trojaanse koningspaar Priamos en Hekabe. Hekabe legt Paris te vondeling op de berg Ida omdat ze gedroomd heeft dat ze een brandend stuk hout zou baren dat Trojes ondergang zou betekenen. Herders voeden Paris op. Ze noemen hem Alexander. Paris' lot wordt met dat van Helena verbonden op de bruiloft van Peleus en Thetis.

Peleus, koning van Phtia, trouwt met Thetis godin van de zee. Op de bruiloft zijn alle goden uitgenodigd behalve één: Eris, godin van twist en rivaliteit. Om zich te wreken werpt Eris een gouden appel tussen de drie godinnen Hera, Athene en Afrodite. Deze appel, uit de tuin van de Hesperiden, is voorzien van het opschrift: 'voor de mooiste'. Er breekt onmiddellijk ruzie uit tussen de godinnen. Zeus geeft Hermes de opdracht om Paris, de jonge herderprins, te halen en hem te laten beslissen wie van de godinnen de appel krijgt. Hera biedt Paris gezag over Azië en Europa aan, Athene belooft hem heldendom, wijsheid en zege. Aphrodite belooft hem de mooiste liefde op aarde, in de persoon van Helena. Paris wijst de gouden appel toe aan Aphrodite, de godin van de liefde. De twee andere godinnen zijn hier zo boos over dat ze tijdens de Trojaanse oorlog de Grieken steunen tegen de Trojanen.

De afkomst van Odysseus

Odysseus is de zoon van Laertes en Antikleia. Antikleia is de dochter van de sluwe dief Autolykos. Volgens een legende is Antikleia al zwanger wanneer ze met Laertes trouwt. Autolykos heeft de runderen van Sisyphos gestolen. Wanneer Sisyphos zijn runderen komt terughalen, vergrijpt hij zich aan Autolykos' dochter Antikleia. Volgens deze legende is Sisyphos de vader van Odysseus. Ook Sisyphos staat bekend om zijn sluwheid. Met een list weet hij Thanatos te ketenen waardoor de goden het dodenrijk niet meer bereiken. Hades zelf moet ingrijpen en straft Sisyphos. Hij moet in de onderwereld een rotsblok tegen een berg op duwen, telkens als het rotsblok boven is rolt het weer naar beneden. Odysseus wordt getekend door de sluwheid en de listigheid van zijn grootvader en van zijn (vermeende) vader.

De personificatie van scherpzinnigheid en verstand is de godin Metis. Zij is de eerste vrouw van Zeus. Er wordt hem voorspeld dat de kinderen die hij bij haar krijgt hem zullen overtreffen in macht. Daarom eet hij haar op. Hun eerste vrucht plant hij in zijn hoofd. Athene wordt vervolgens op wonderbaarlijke wijze geboren. Hephaistos splijt met een dubbele bijl het hoofd van Zeus, waarop Athene in volle wapenrusting tevoorschijn komt. Zij is de godin van de wijsheid, welvaart, rechtvaardigheid en vrede. De kunsten genieten bij haar bijzondere bescherming.

Odysseus krijgt bijzondere bescherming van Athene. Allicht is het de schranderheid en het verstand die hen aan elkaar bindt.

Alain Pringels, dramaturg Toneelgroep De Appel

| Meer