Motel Detroit 1

Odysseus

Affiche Odysseus, ontwerp Aus Greidanus

genomineerd voor Toneel Publieksprijs 2008

Eind december 2003 bracht De Appel de theatermarathon Tantalus van John Barton in de regie van Aus Greidanus uit. Een enorm succes, menig lezer zal deze voorstelling gezien hebben of er op z'n minst van hebben gehoord. Aus Greidanus, regisseur en acteur in Tantalus, kondigde aan het slot van de voorstelling aan dat het verhaal van Odysseus eigenlijk ook geweldig is om te vertellen. Daarna viel het doek en klonk een overdonderend applaus.

  • foto's van het repetitieproces

Op maandag 20 augustus vond in een vergaderlokaal van het Appeltheater de eerste repetitie van Odysseus plaats. Odysseus lag te blinken op tafel: in zes stukken. De stapel teksten werd besnuffeld. Aus Greidanus toonde triomfantelijk een steen die hij had meegebracht van een Grieks eiland. ‘Misschien heeft Odysseus ooit op deze steen gestaan.' De steen is een relikwie, het kleine niets waaruit het grote verhaal gestaag groeit. Guus van Geffen (decorontwerper) liet foto's zien uit het gehavende Irak. Oorlog. De paleizen van Sadam die als slaapplaatsen door Amerikaanse militairen worden gebruikt. Absurd en surrealistisch, maar toch heel reëel. Gruwelijk reëel. Annelies de Ridder (kostuumontwerper) sprak over een man die gehavend terugkeert uit de oorlog. ‘Hoe gaat zo iemand thuis op de bank zitten?'

Een eerste repetitie doet denken aan de reizen over zee die de Grieken maakten. Wij hebben het makkelijk: satelliet, gps, telefoon. De Grieken gingen de zee op zonder zeekaarten, luisterend naar de wind, kijkend naar de zon, de sterren, vogels en dolfijnen. Die wezen hen de weg. Offers aan de goden waren hun enige hoop op een veilige thuiskomst.

Het gezelschap is nu (begin oktober 2007) ruim een maand onderweg. Een maand op zee; naar Sparta, Aia, de Hades, Scheria, Ogygia en Ithaka. Op deze zes locaties spelen zich de zes stukken waaruit de voorstelling bestaat zich af. Er is al veel gebeurd tijdens het repetitieproces. Hoe repeteer je zes stukken tegelijk? Met een heel strak schema. Iets waar de regieassistent Jacomine Visser haar handen vol aan heeft.

Van tekst naar toneel

De teksten werden nauwgezet gelezen, gewikt en gewogen door Aus Greidanus, Jules Terlingen en Alain Pringels.

Aus Greidanus die de eindredactie deed en de laatste versie op papier zette, luistert geconcentreerd naar elke opmerking van de acteurs. Soms voldeed een tekst nog niet na een eerste lezing. Dan werd die herschreven.

Jules Terlingen deed het monnikenwerk; hij schreef de basisteksten waarbij hij zich door tal van bronnen wroette. In het voorjaar van 2007 werden teksten over en weer geë-maild. Tekst-ping-pong: herschrijven, herstructureren, becommentariëren, bekritiseren, net zo lang tot er een tekst verscheen waar het driemanschap zich in kon vinden. Die werd dan door Hermes, de (post)bode, naar de acteurs gezonden. Zij moesten immers zo snel mogelijk de teksten kunnen leren. Het gaat hier om zes stukken!

Nu vinden de woorden schoorvoetend hun weg in het spel van de acteurs. Zo wordt elk stuk opgebouwd. Stap voor stap zeilen de acteurs van het ene stuk naar het andere en belanden zo van het ene eiland op het andere.

Het verhaal

Ithaka, het koninkrijk van Odysseus, wordt bedreigd. Zijn paleis wordt overspoeld door de jonge mannen van Ithaka die uit zijn op de hand van koningin Penelope. Zij, de trouwe echtgenote, wacht al twintig jaar op de terugkomst van Odysseus. Tevergeefs wacht zij op nieuws van hem. Maar het geduld van de vrijers raakt op; zij eisen dat Penelope een keuze maakt. Telemachos, de zoon van Odysseus, kijkt met lede ogen toe. Hij wordt ook volwassen en moet machteloos toezien hoe de rijkdom van zijn vader door deze jonge mannen verbrast wordt. Telemachos heeft zijn vader nooit gekend. Vastbesloten het lot in eigen hand te nemen gaat hij op zoek naar nieuws over zijn vader.

Odysseus werd door Poseidon, god van de zee, vervloekt, hij zwoer dat hij nooit zijn moederland zou bereiken. Sindsdien zwerft Odysseus van eiland naar eiland en beleeft de vreemdste avonturen.

Odysseus: De zes stukken

Odyssee van Homerus is de basistekst waaruit de voorstelling is ontstaan. Toch heet deze theatermarathon Odysseus en niet Odyssee. Door ons te concentreren op de persoon Odysseus kunnen we ook nog andere aspecten van zijn persoon vertellen, dan de heldendaden die door Homerus worden verteld. Kortom, we hebben ook gezocht naar wat Homerus niet vertelt, maar wat in andere bronnen over Odysseus te vinden is. Het beeld van de Griekse held die uitblinkt in schranderheid en verstand wordt op die manier menselijker.

Sparta

In Ithaka hoort Penelope dat haar zoon Telemachos vertrokken is, op zoek naar nieuws over zijn vader Odysseus. Ithaka is een land zonder koning. De koning is vermist. Anderen willen trouwen met Penelope en koning van Ithaka worden. Ithaka is in crisis.
In Sparta zien we hoe Telemachos op zoek is naar nieuws over Odysseus, zijn vermiste vader. De jonge man raakt in de ban van de mooiste vrouw op aarde, Helena. De vrouw om wie de Trojaanse oorlog is begonnen. Hij hoort tegenstrijdige berichten. Zijn vader heeft goede dingen gedaan, maar ook slechte.

Aia

Een jaar lang verblijft Odysseus bij Circe. Hij wordt haar minnaar en verwekt bij haar een kind. Het lijkt erop alsof hij Ithaka vergeten is. Maar bij zijn manschappen slaat de verveling toe. Heimwee knaagt aan het hart. Het gezamenlijke oorlogsverleden levert heel tegenstrijdige ervaringen op. Is Odysseus Penelope echt vergeten? Of is hij bereid terug te keren naar Ithaka?

Hades

Twee dode soldaten vertellen verhalen. Over Odysseus' bezoek aan de onderwereld en over hoe ze aan hun einde kwamen. Elk heeft zijn eigen visie op de gebeurtenissen. Voor Odysseus is het bezoek aan de Hades cruciaal. Hij ontmoet er de doden. Zijn eigen moeder en de Griekse helden Achilles en Agamemnon. Wat is het verschil tussen een mens en een god? Een mens is sterfelijk.

Olympos

Op de Olympos maakt een stelletje goden ruzie over het wel en wee van hun sterfelijke lievelingen. Athene wil het beste voor Odysseus. Poseidon wil het tegendeel. Bekvechten en ruzie maken als kleine kinderen, maar toch beschikken over een absolute macht. De Olympos lijkt wel de poppenkast van de politieke macht.
Kalypso wordt verplicht Odysseus, die zij bij haar houdt als haar minnaar, vrij te laten. Odysseus verlaat Ogygia, het eiland van Kalypso, op een vlot.

Scheria

Odysseus spoelt na een storm, die door Poseidon werd veroorzaakt, aan op het strand van Scheria, het eiland van de Faiaken. Nausikaä brengt hem bij haar vader en moeder, koning Alkinoös en koningin Arete. Zij ontvangen Odysseus met alle gastvrijheid en ze luisteren naar zijn verhaal. Vertellend wordt Odysseus sterk genoeg om huiswaarts te keren. De Faiaken brengen hem naar Ithaka.

Ithaka

Telemachos vindt zijn vermiste vader, Odysseus vindt zijn zoon, die hij ooit als baby achterliet om ten strijde te trekken tegen Troje. Samen wreken ze zich op de vrijers die Penelope belagen. Odysseus en Penelope wacht een nieuw begin of toch niet.

Het neerleggen van de eerzucht

In de Hades ontmoet Odysseus Teresias. Deze ziener voorspelt hem dat hij veilig thuis zal komen en zich zal wreken op de vrijers die zijn vrouw Penelope belagen. Hij moet zich echter verzoenen met de god van de zee, Poseidon. Daarvoor moet hij opnieuw vertrekken, niet naar zee, maar landinwaarts. Odysseus moet een roeispaan meenemen en net zo lang reizen tot hij een volk ontmoet dat niet weet waarvoor de roeispaan dient. Daar moet hij zijn roeispaan neerzetten en een offer brengen aan Poseidon. De symboliek van deze opdracht is heel mooi: Odysseus moet het instrument waarmee hij zijn hele leven eer heeft gezocht op zee, begraven. Hij moet het instrument van zijn eerzucht begraven. Deze opdracht, gekoppeld aan zijn ontmoeting met de doden in de Hades, confronteert Odysseus als mens met zijn sterfelijkheid. De woorden van Achilles aan Odysseus gericht, wegen op dit vlak bijzonder zwaar:

'als ik het mocht overdoen
was ik onder de levenden gebleven
desnoods als slaaf van een slaaf
alles beter dan hier te heersen
als koning over schimmen en doden'.

Dit is de kern van de zoektocht van Odysseus. Dit maakt van het verhaal een overgangsritueel waarbij Odysseus in zijn eigen hart kijkt en zijn sterfelijkheid moet aanvaarden.

Odysseus
naar Homerus
tekst Aus Greidanus, Alain Pringels en Jules Terlingen
regie Aus Greidanus
speelperiode 18 december 2007 t/m 31 oktober 2008
| Meer