|
|
|
 |
|
door Dick van Teylingen
Acht uur achter elkaar naar een verhaal luisteren lijkt niet erg bij de tijdgeest te passen. Toch was de theatermarathon Tantalus van De Appel zo'n groot succes dat er wel een opvolger moest komen. In december is die er: Odysseus.
Odysseus was niet alleen een held, hij was ook bovengemiddeld slim. In de klassieke vertalingen heet hij ‘de schrandere' of zelfs ‘de veellistige'. Hij bedacht het houten paard waardoor de Grieken de oorlog tegen Troje wonnen en werd de klassieke icoon van moed en strategie.
Maar is dat wel terecht? Niet alleen de vijand, ook land- en bondgenoten werden de dupe van zijn listen. Met zijn handige redeneringen kreeg hij bijvoorbeeld de wapenrusting van de gesneuvelde Achilles in zijn bezit, terwijl zijn legermakker Ajax daar veel meer recht op had. Ajax werd daar zo woedend over dat hij doorsloeg. Daarna schaamde hij zich dat hij zelfmoord pleegde. Van spijt bij Odysseus is niets bekend.
De held was niet altijd even slim. Na de oorlog in Troje vond hij het als een van de weinigen niet nodig voor een behouden vaart te offeren aan Poseidon. Daarna stak hij het oog uit van de cycloop Polyfemos, de zoon van de zeegod. De tegenwerking van Poseidon leverde een flinke vertraging op: pas na tien jaar kwam Odysseus thuis in Ithaka.
Odysseus heeft altijd een glad verhaal, waarmee hij veel gedaan krijgt en zowel concurrenten als collega's te slim af is. Hij zou nu een mooie marketingcarrière kunnen hebben. Was hij de slimste man van zijn tijd, een arrogante wijsneus, een briljant strateeg, genadeloos egoïstisch of nog iets anders?
De kracht van het vertellen
Odysseus is de hoofdpersoon van de nieuwe theatermarathon van De Appel. Om half twee gaat u het theater in, na drie delen wordt het diner geserveerd, rond half elf staat u een ervaring rijker buiten.
Vier jaar geleden speelde de groep Tantalus. Dat was een bewerking van een bestaande tekst, die van Odysseus is helemaal nieuw. Jules Terlingen verdeelde de avonturen in zes delen en noemde die naar de locaties waar ze spelen: van Sparta, waar Odysseus' zoon Telemachus naar zijn vader zoekt, via de onderwereld tot eindelijk thuis, waar hij moet afrekenen met honderd vrijers die zijn vrouw lastigvallen.
Aus Greidanus regisseert de voorstelling. "Het is zo'n ongelofelijk goed verhaal, en zó grillig en modern verteld - twee millennia later was de literatuur nog niet zo ver als Homerus. Áls hij het was die de Odyssee schreef - dat is totaal onzeker. Misschien hebben zijn personages ook nooit bestaan: er zijn nooit resten, inscripties of andere bewijzen van gevonden. Hoewel het boek vol plaatsnamen staat, is de reis van Odysseus een raadsel. Sommigen denken dat hij in Zeeland, Engeland of IJsland is geweest.
Hoe dan ook, het is een fenomenaal boek. Vervolgens is de vraag: hoe brengen we dat? Hoe scheppen we helderheid in al die avonturen met al die namen? Wij maken theater en geen film. Het heeft geen zin om een oorlog te gaan naspelen. ‘Gevechtje doen' verliest het altijd van de verbeelding. Wij moeten het hebben van de kracht van het vertellen. Dat doet Odysseus ook: bij de Faiaken vertelt hij aan de koning wat hij allemaal heeft meegemaakt. Hij is dan bijna thuis."
Odysseus als Elckerlyc
Iconen onttrekken zich aan menselijke maatstaven, maar daar neemt Greidanus geen genoegen mee. "We hebben het stuk niet voor niets Odysseus genoemd in plaats van Odyssee: het gaat ons om de man. In het begin van het verhaal zegt Zeus: iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen daden. De mensen geven ons de schuld, maar wij straffen of belonen ze op grond van hun gedrag. Dat hebben we serieus genomen: Odysseus maakt zijn keuzes, net zoals jij en ik. Bij ons is Odysseus een soort Elckerlyc, een voorbeeldmens.
Wat doet het met je als je tien jaar oorlog voert en twintig jaar je vrouw niet ziet? Odysseus ging met twaalf schepen en zeshonderd man op weg en kwam in zijn dooie eentje aan. Hij was wel verantwoordelijk voor zijn mannen. Bij Homerus is hij een tamelijk smetteloze held, maar wij gebruiken ook andere bronnen. Vondel schreef een toneelstuk waarin Palamedes een opdracht beter uitvoert dan Odysseus. Die neemt dan wraak door zijn eigen strijdmakker in een kwaad daglicht te stellen - Palamedes wordt zelfs gestenigd. Als hij weer thuis is schiet Odysseus niet alleen de vrijers dood, hij hangt ook twaalf maagden op. Die deden het wel met de vrijers, maar alleen om Penelope te helpen. Zij heeft dat haar man zeer kwalijk genomen.
Bij ons is de Hades een kantelpunt. Odysseus spreekt in de onderwereld met Achilles en Agamemnon, die hem verwijten dat hij de gevolgen van zijn daden niet accepteert. Dat leidt wel tot inzicht."
En wat is het oordeel dat De Appel uiteindelijk uitspreekt over Odysseus? Ik heb het niet gevraagd. Ga kijken en maak uw eigen afweging.