Cape Fear 2

Herakles

NRC Handelsblad 23 februari 2012

Aus Greidanus sr. en Aus Greidanus jr.

Godenzoon Herakles, held van het volk. Na de succesvolle theatermarathons Tantalus (2003) en Odysseus (2007), komt het Haagse toneelgezelschap De Appel nu met de marathon Herakles, het levensverhaal van  de zoon van Zeus. Herakles is het omvangrijkste project van de drie: een mega-theaterevenement dat in Europa zijn weerga niet kent. Kosten: 1 miljoen euro. Een marathon in cijfers.

door Herien Wensink

40 MYTHEN

Precies weet schrijver/regisseur Aus Greidanus sr. het niet eens, hoeveel verschillende verhalen over Herakles in zijn marathon samenkomen, tussen de dertig en veertig, schat hij. Samen met Jules Terlingen en dramaturg Alain Pringels verzamelde en selecteerde hij materiaal, en met Jules Terlingen schreef hij de nieuwe marathon. Dat proces nam twee jaar tijd in beslag. „ Ik heb thuis intussen twee meter literatuur over de Griekse mythologie."

Er is niet één voor de hand liggende bron voor de verhalen rond Herakles, aldus Greidanus sr. Zijn heldendaden komen terug in honderden boeken, op vazen, schilderijen, in tragedies, komedies en een enkel libretto. „De verschillende verhalen spreken elkaar tegen: elke stad wilde een eigen heldendaad van Herakles. Dus wij moesten zelf kiezen: de verhalen die wij het interessantst vonden, en de varianten die het beste pasten bij ons concept."

Greidanus en Terlingen concentreren zich op grofweg drie belangrijke periodes uit het leven van Herakles: zijn verwekking en geboorte, de beroemde twaalf werken, en de periode daarna, tot en met zijn dood.

7,5 UUR TONEEL

Negen toneelstukken schreven Greidanus en Terlingen, van elk ongeveer 50 minuten. Dat is netto 7,5 uur toneel. Publiek zal, inclusief pauzes, van elf uur 's ochtends tot tien uur ‘s avonds in het Appeltheater verblijven. Bij de eerste marathon, Tantalus, was dat iets langer. Maar volgens Greidanus sr. heeft Herakles de langste netto speeltijd.

360 PAGINA'S TEKST

Elk van de negen delen telt 40 pagina's, wat bij elkaar een pak van 360 pagina's tekst maakt. Die tekst te leren is niet moeilijker dan bij een gewoon toneelstuk, aldus acteur Aus Greidanus jr., zoon van. „Als is het nu alsof je in negen toneelstukken tegelijk speelt." Greidanus jr. speelt acht rollen, en is in elk deel te zien. Dat is zwaar, maar toch een voordeel, vindt hij: „Ik kan niet ontspannen tussendoor, en dus ook niet instorten."

Het gezelschap begon op 22 augustus 2011 met repeteren. Op het moment van de première is grofweg 640 uur gerepeteerd, exclusief de tijd dat acteurs hun tekst moesten leren.

12 WERKEN

Bekend uit de mythologie rond Herakles zijn de twaalf werken die hij moet uitvoeren als slaaf in dienst van koning Eurystheus. Al voor zijn geboorte heeft Herakles (Bob Schwarze) de toorn van godin Hera (Geert de Jong) gewekt: hij is immers de bastaardzoon van haar man, oppergod Zeus (Aus Greidanus sr.), die hem verwekte bij een sterfelijke vrouw, Alkmene (Isabelle Chapel). Hera zit Herakles daarom zijn leven lang dwars.

Als hij als volwassen man te bekend wordt, zijn heldhaftige daden alom bezongen, grijpt Hera geërgerd in: zij maakt Herakles tijdelijk krankzinnig, en in die waanzin vermoord hij zijn vrouw en kinderen. Voor straf moet hij twaalf jaar dienen als slaaf van koning Eurystheus (Aus Greidanus jr.), zijn laffe, kreupele neef, die ziek is van afgunst op Herakles' roem.

De sadistische Eurystheus verzint twaalf onmenselijke opdrachten die Herakles dient uit te voeren, en waarvan Eurystheus hoopt dat ze hem het leven kosten. Zo moet hij de leeuw van Nemea doden, die onkwetsbaar is voor wapens, en de hinde van Keryneia vangen, die zo snel is dat dat niemand ooit eerder is gelukt. Uiteraard slaagt de godenzoon keer op keer glansrijk, en vergroot elk nieuw werk enkel zijn roem.

In de voorstelling worden de werken niet getoond, maar naverteld. Dat is een bewuste keuze, zegt Greidanus sr.: „Die werken op toneel brengen, dat verlies je altijd. Moeten wij een acteur in een leeuwenpak hijsen en Herakles ertegen laten vechten? Dat wordt potsierlijk. Het gaat bij ons om de verbeelding. En als je het goed doet, dan wint een mooie monoloog het altijd van een beeld. Omdat hij de verbeelding van het publiek aanspreekt."

3 GRIEKSE HELDEN

De Griekse mythologie kent drie grote helden: Herakles (Schwarze) Theseus (René van Zinnicq Bergmann) en Jason (Iwan Walhain). Greidanus sr.: „Herakles, Theseus en Jason duiken in elkaars mythen op. Daarom lag het voor de hand om naast de mythen over Herakles ook verhalen over Theseus en Jason te vertellen." Daarom komen in de marathon ook  Theseus en de Minotaurus voorbij, en Jason en diens Argonautentocht.

Greidanus: „We vergelijken de drie helden, waarvan Herakles de grootste was."

Herakles onderscheidt zich volgens Greidanus van de andere Griekse helden, omdat hij nimmer is gezwicht voor roem of macht. „De heldendaden die hij verricht dienen de mensheid. Hij wordt door Zeus ingezet om de wereld te verlossen van monsters, plagen, natuurrampen, boeven en rovers. De zoon van een god die de mensheid beschermt tegen het kwaad en de chaos: je zou hem een soort Christusfiguur kunnen noemen."

14 GODEN

In Herakles spelen veertien Griekse goden een rol, vertolkt door twaalf acteurs. Naast Hera en Zeus zijn dat Aphrodite (Isabella Chapel), Athena (Saskia Mees), Poseidon (Iwan Walhain), Hades (Hugo Maerten), Ares, Pan (beide Aus Greidanus jr.), Hebe (Nadia Amin), Demeter (Judith Linssen), Persephone (weer Nadia Amin), Apollo (René van Zinnicq Bergmann), Dionysos (David Geysen) en Hermes (Joost Bolt).  

Vormgever Guus van Geffen ontwierp een vernuftig decor waarin hij goden- en mensenwereld in het toneelbeeld kan combineren. Op toneel zien we de beslommeringen van de stervelingen, terwijl boven hen uit een massieve houten wand de goden via luiken  verschijnen, als de verborgen illustraties op een adventkalender. Via uitschuifbare ‘duikplanken' zweven ze een eind verder de zaal in. Zo torenen ze, ieder op hun eigen, zwevend eiland, hoog uit boven de mierenhoop die de mensenwereld is, en waar zij, oppermachtig, een beetje verveeld mee spelen.

74 PERSONAGES

Alle dertien acteurs in Herakles spelen vier tot zeven dubbelrollen, behalve Bob Schwartze als Herakles. Naast de drie helden en veertien goden nog 57 gewone stervelingen

Alle acteurs hebben voor de voorstelling hun eigen ‘spoorboekje', met het precieze traject dat zij afleggen tijdens de marathon,  aldus Aus Greidanus jr.. „Wanneer kom je op en ga je af? Hoeveel tijd is er voor kap en grime, is dat genoeg voor  een nieuw kostuum? Soms zit er tussen de delen maar een half uur. Als je dan een ingewikkeld pak aan moet, is dat krap."

Kostuumontwerper Annelies de Ridder bedacht en maakte met haar team 74 kostuums voor alle verschillende personages. Tijdens de marathon zijn dertig verschillende pruiken in omloop.

4 REGISSEURS

Aus Greidanus sr. regisseert zes van de negen delen, drie delen worden door anderen geregisseerd: Eurystheus door Geert de Jong, Prometheus door David Geysen en Omphale door Aus Greidanus jr.

Dat wilde Greidanus sr. graag zo, om het stokje door te geven aan een jongere generatie regisseurs. „Dit is mijn laatste marathon, dat weet ik zeker." Maar ook om de negen delen, binnen gestelde kaders, zo eigen mogelijk te laten zijn. „Alledrie deze regisseurs hebben iets fundamenteel anders aangedragen dan ik ooit had gekund. Eurystheus van Geert is heel beeldend en sferisch, Prometheus van David is het meest extreem qua beeld en muziek, en de regie van Aus jr. is het intellectueelst, die legt via de mythologie menselijke eigenschappen bloot."

Aus Greidanus jr. koos ervoor het zevende deel, getiteld Omphale te regisseren. „Hierin woont Herakles drie jaar als naamloze slaaf bij Omphale, koningin van Lydië. Zij worden minnaars en krijgen samen drie kinderen. Mooi vond ik dat de stereotiepe verhoudingen tussen man en vrouw, koningin en slaaf, in de mythologie heel hardnekkig, hier volledig worden omgedraaid. Herakles en Omphale hebben een goede, gelijkwaardige relatie, de hiërarchie valt weg; ze dragen zelfs elkaars kleren. Dat zet alle heldendaden in de andere delen op zijn kop: ben je geen held als je een goede echtgenoot en huisvader bent?"

De eenheid tussen die negen delen behouden was simpel, aldus Greidanus sr.: „Door vast te houden aan het materiaal, en trouw te blijven aan de kwaliteit van de mythen. Wij kunnen ze heel serieus nemen, heel precies volgen - wanneer krijg je nu nog de tijd om in elf uur een verhaal te vertellen?"

De marathons van De Appel zijn, in gure tijden voor het theater, keer op een keer een groot succes. Greidanus: „Om elf uur lang ondergedompeld te kunnen zijn in zo'n cyclus, dat is een magische ervaring."

| Meer