|
|
|
 |
|
door Bert Jansma
Het is al acht jaar geleden dat Toneelgroep De Appel zichzelf, in zijn eigen Appelberichtennr. 148, de vraag stelde: "Heeft een dergelijke onderneming niet iets weg van een kamikaze-actie?" Die onderneming was toen de première van 'Tantalus', de Griekse mythes en klassieke drama's over de Trojaanse oorlog samengebracht in een theaterspektakel van elf uur. Met eetpauzes tussendoor. Nooit eerder vertoond. Jawel, in Engeland, waar dramaturg John Barton het schreef en Peter Hall het regisseerde. Maar wel met een budget dat het zesvoudige was van waarover Toneelgroep De Appel jaarlijks kon beschikken. De praktijk van het gezelschap aan de Duinstraat gaf het antwoord op de kamikaze-vraag: 'Tantalus' werd een succes. Sterker nog: 'Tantalus' bewoog het van huis uit toch al kameleontische gezelschap in een nieuwe richting.
Aus Greidanus werd erdoor geïnspireerd tot het maken van een eigen theatermarathon, vier jaar later, en helemaal 'Appel': 'Odysseus'. Opnieuw werd de nek uitgestoken, ditmaal 'slechts' negen uur toneel achtereen, maar - zei Greidanus najaar 2007: "Tachtig voorstellingen van een stuk in een stad. Wie doet ons dat na? Dat is de magie die we ontdekt hebben bij 'Tantalus'. Iedereen vroeg zich af of er in deze jachtige tijd nog wel iemand elf uur theater wilde kijken. Als je naar een 'Shakespeare' gaat die drieënhalf uur duurt, vind je dat een flinke zit. Bij dit soort verhalen blijkt dat anders te werken". De Appel creëerde zijn eigen evenementen, 'Odysseus' werd spraakmakend en het marathon-effect was nog niet tot de bodem uitgeput. "Tuin van Holland' volgde, een groot aantal simultaan gespeelde stukken op diverse plekken in het unieke theatergebouw aan de Duinstraat, over onderwerpen en figuren uit de Nederlandse geschiedenis, waarbij de toeschouwers mochten kiezen uit de veelheid. En nu wordt er gerepeteerd voor negen stukken die, achtereen gespeeld in de piste van het theater, tezamen het levensverhaal van 'Herakles' vormen. Een blik op een Griekse held en de mythes rondom hem, nog van voor Troje en Odysseus. Terug in de Griekse historie. "Een beetje zoals het in 'The Godfather' gebeurde", zegt Greidanus. Opnieuw een marathon, opnieuw elf uur theater, en - meldt de website van De Appel - bijna vijftig procent van de kaarten is al verkocht terwijl de première pas eind februari 2012 is. 'Ik kan niet wachten' is de teneur van een aantal blogberichten van fans op de Appelsite.
Natuurlijk wordt het Appeltheater voor 'Herakles' verbouwd. Maar ditmaal een verbouwing die zowel met het stuk te maken heeft als met de theaterinrichting voor het publiek. Er komt een lift voor minder validen, de uitgiftebar verschuift, er ligt al een nieuw plankier in de publieksruimte voor toekomstig gebruik. Het is nog een grote chaos aan de Duinstraat, maar het indrukwekkendst is een blik in de theaterruimte zelf waar Herakles en de zijnen tot leven zullen worden gewekt. Een piste ditmaal, met de toeschouwersplaatsen daaromheen. Een grote houten achterwand met daarin diverse openingen voor opkomsten en verschijningen. Geen gewone openingen, maar een soort duikplanken, hangende 'cat walks', die scharnierend en schuivend vanuit de muur naar voren komen. Gemaakt van hout en staal. Alles uitgevoerd door de eigen technische staf, al is er wat laswerk buiten de deur besteld. Bij het zien ervan krijg je het gevoel dat elk lid van 'de techniek' hier op z'n minst een bul als bouwkundig ingenieur heeft gehaald. Aus Greidanus laat een compleet balkonachtig speelvlak uit de muur naar voren komen waar zich straks een van de negen stukken deels zal afspelen. "Als een 'Mozart-achtig operaatje", verraadt hij, "met muziek van Carl Beukman". Vanachter die muur duwt hij een paar enorme pilaren door een vele meters hoge deur in het decor naar voren. Een changement dat straks zichtbaar zal zijn voor het publiek. "Maar er zijn nog wel twaalf van die pilaren", zegt hij, "een compleet Parthenon. Die worden in een van de pauzes neergezet. 'Herakles' bestaat uit een groot aantal 'locatiestukken', waarvoor we voor elk stuk een element hebben uitvergroot dat hier in de piste komt te staan. Zo zie je straks een enorm schip waarmee Herakles gestrand is, met de punt naar beneden in de bodem omhoog rijzen".
Dodekathlos
'Herakles' werd geschreven door Greidanus en Jules Terlingen. Ze baseerden zich op alle informatie die ze maar konden vinden. De mythen zoals dichter Robert Graves ze optekende in zijn 'bijbel van de Oudheid', scènes met Herakles zoals die op Griekse vazen te zien zijn. Er is uiteraard de 'dodekathlos', de Werken die Herakles moet uitvoeren. Van de stallen van Augias tot en met de Stier van Kreta, de Appelen van de Hesperiden en de ontvoering van de hellehond Kerberos uit de onderwereld. "Een aantal ervan wordt alleen kort verteld, omdat ze voor ons verhaal niet zo interessant waren, meer geschikt voor een film. We konden het verhaal van Herakles niet chronologisch volgen, zoals dat met de 'Odysseus' min of meer kon. In het ene Herakles-verhaal is iemand al dood, terwijl die in een ander verhaal nog blijkt te leven. Er zijn in de oudheid steeds meer verhalen over Herakles bijgekomen. We zijn uitgegaan van een aantal ankerpunten, grote levensgebeurtenissen". Greidanus somt er een paar op. Van zijn eerste aanblik van de Olympos ('Met wel duizend kaarsen achter het decor, een baaierd van licht'), via een Virgina Woolf-achtige scène tussen Zeus en Hera, zijn tocht naar de onderwereld waar hij Theseus bevrijdt, de waanzinscène waarin hij vrouw en kinderen vermoordt, de scène met Omphale die zich in een groot bed afspeelt, en de eerste ontmoeting tijdens zijn bevrijding van Prometheus met Zeus, de vader die hem bij een stervelinge, Alkmene, verwekte. "Dat is qua taal het meest moderne stuk". stelt Greidanus, "het debat tussen Prometheus, Zeus en Herakles. Met de fundamentele vraag: in hoeverre mag de mens gelijk aan God worden."
Roulette
Greidanus moet na ons gesprek een nieuw rooster opstellen, essentieel in de productie van de negen stukken. Twee worden er nu nog gerepeteerd, de andere zeven zijn geregisseerd en klaar. Greidanus: "Maar dat betekent wel dat je die steeds weer, tussen het repeteren van nieuwe delen door, moet 'ophalen', anders raak je dingen kwijt". De veertien acteurs van het gezelschap, met als gast René van Zinnicq-Bergmann, spelen ieder vele rollen, Herakles wordt gespeeld door Bob Schwarze. Met af en toe een aantal kleinere presentaties ligt het Appeltheater dus stil tot de Grote Gebeurtenis eind februari 2012. Een gok? Greidanus in roulette-termen: "Je kunt rustig zeggen dat we alles op 24 rood zetten. Zo'n soort project is het, alles of niks, en het moet lukken anders zijn we dood. Je kunt zeggen dat het een heel groot risico is je zo op een ding te focussen, maar zo langzamerhand hebben we ervaring met die risicofactor. Een ding is zeker: er is een ontzettende behoefte aan dit soort marathons. Al moet je oppassen dat het niet Rambo 1, Rambo 2 en Rambo 3 wordt. Je moet je elke keer weer waarmaken. Aardig is, dat afgezien van de marathons, de mythe ook een enorme aantrekkingskracht heeft. Iedereen, of-ie nu veel naar theater gaat, of-ie nu wel of niet leest, kent wel iets uit dit verhaal. Of de tien werken, of alleen de Augiasstal, of Ariadne, of Zeus. Dan is het fantastisch dat je in een keer dat hele verhaal van zijn geboorte tot zijn dood te horen krijgt. Dat is een troef. Je investeert op zo'n schaal, als een 'Soldaat van Oranje', en het is zo exclusief dat je naar Den Haag moet komen om het te zien. Je kunt je nog wel permitteren om eens een Hamlet of een Tsjechov over te slaan, maar dit wordt in heel Europa niet meer gedaan, daar zijn we uitzonderlijk in. Dat is troef twee. De derde troef is dat een grote groep mensen die eerste twee marathons hebben gezien en nu het verhaal willen completeren. Je kunt dit als gezelschap alleen maar doen als ieder z'n eigen verantwoordelijkheid neemt. Van de mensen die iedere dag schoonmaken, die de kostuums maken, de mensen aan de kassa, de mensen op kantoor. Iedere spijker, ieder gaatje zie je en is onderdeel van zo'n marathon. Dat is hier een geoliede machine. Ik weet echt niet hoe lang het allemaal gaat duren, of we over een jaar niet wegbezuinigd zijn. Maar ik denk dat we bestaansrecht hebben zolang we deze exclusiviteit leveren. Zolang we het talent en de creativiteit hebben om dit soort extreme verhalen.
Water
Maar dit is toch de Laatste Marathon? "Ja", beaamt Greidanus, "maar zeg nooit laatste. We hebben wat de Grieken betreft alles gehad. En het is niet zo dat ik nu overstap naar het Oude Testament of de Edda. We gaan wel een andere kant op. Een beetje richting 'Tuin van Holland'. Met een combinatie van thema's, landen of seizoenen. Ik kan me een zomer voorstellen met Italiaanse stukken, met lichtheid, en dan zou ik als grote productie een 'Casanova' kunnen maken. Of het hele toneel weer een keer onder water zetten en daar omheen voorstellingen die thematisch allemaal met water te maken hebben. Met gastgroepen uit België of Italië, rond een basisstuk. Als we al een Shakespeare doen, zal het onderdeel zijn van een veel groter aanbod".
We dwalen even door de chaos van de verbouwing in het Appeltheater waar muren verdwijnen en oude muren weer opduiken. "Een gek gevoel", zegt Greidanus. "Op iedere plek in dit gebouw heb ik wel eens een uur staan wachten, tegen elke muur wel 'ns aangeleund om een rol te gaan spelen. In alles zit hier iets van jezelf". Vijfendertig jaar geleden werd de oude remise van de paardentram theater. Door Erik Vos. Met 'De Storm'. "Ik was toen 25", zegt Greidanus. De Appel zal 'Herakles' in z'n geheel ook op Oerol gaan spelen en in het Amsterdamse Theater Carré. "Dan is voor mij de cirkel rond. Want daar zag ik als jongetje van twaalf, zittend tussen de toneelspots, 'De Perzen' van Ayschylos door Erik Vos. En dat was toen ook een gigantisch risico".