|
|
|
 |
|
Door Bert Jansma Het duurt nog tot februari volgend jaar, maar dan komt Toneelgroep De Appel weer met spektakel: de enscenering van een 'Herakles'-marathon. Negen eigen stukken over en rond de klassieke held op een dag achtereen, tussen elf uur 's morgens en tien uur 's avonds. Onderbroken door pauzes, lunch en maaltijd. Het bleek in het recente verleden een succesformule, met achtereenvolgens de Grieks-klassieke marathons 'Tantalus' en 'Odysseus', plus 'Tuin van Holland', waarin de aandacht van de Grieken naar ons land verschoof. En de Appel-site meldt nu al dat dertig procent van de kaartjes voor 'Herakles' is verkocht.
"Maar dat is dan wel de laatste van de klassieke marathons", zegt Appelleider en regisseur Aus Greidanus. "En dan heb ik de hele Griekse oudheid inmiddels gehad". De repetities beginnen half september, Greidanus loopt thuis rond met een gigantische sliert toneeltekst die doet denken aan de papierberg die journalisten in vroeger tijden onder de telex vonden als ze's ochtends de redactie binnenkwamen. Greidanus: "Tantalus was een kant-en-klaar stuk van John Barton, bij de 'Odysseus' had je Homerus als basis, met 'Herakles' heb je zoiets niet. Er is Robert Graves' bijbel van de klassieke oudheid, er zijn theaterstukken die onderdelen geven van dat leven. Maar als je je aan de mythes wilt houden en een verhaallijn wilt maken, kom je in een enorme 'time table' terecht. Al die verschillende verhalen zijn in zo'n 1500 jaar ontstaan, als een soort sprookjes van Grimm als kralen aan een ketting geregen. Iedere stad-staat had wat met hem, want Herakles was verreweg de belangrijkste Griekse held. En veel verhalen rond Herakles zijn geïnterpreteerd vanaf antieke vazen waarop ze in taferelen werden afgebeeld. En ik wilde alles erin hebben, al die momentopnames, zijn waanzin, zijn dood, enkele van zijn beroemde werken, zijn tocht naar de onderwereld".
Voor hun eerste twee marathons kregen De Appel en Greidanus dit jaar de OIKOS Publieksprijs 2011, ingesteld door zes universiteiten waar in klassieke talen wordt gedoceerd. Tijdens een uur aan tafel met Aus Greidanus over 'Herakles' kom je dan ook in een college over die oudheid terecht. Het overspel van Zeus waaruit Herakles geboren wordt, Zeus' wraakzoekende echtgenote Hera, de Augiasstal, de stier van Kreta, Argonauten Jason en Theseus, Prometheus. "Maar het blijft helder", verzekert hij, "in feite hoef je zelfs minder van de klassieke oudheid te weten dan voor bijvoorbeeld 'Tantalus' ". Greidanus zoekt steeds naar herkenbare conflicten in die klassieke stof. "Zeus heeft ooit de Giganten in de Tartaros gegooid, Gaia de moeder van de Giganten is daar ontzettend kwaad over geworden en heeft voorspeld dat die Giganten ooit zullen terugkomen om de Olympos van Zeus te veroveren. Met andere woorden: de chaos zal dan terugkeren. Alleen half goden zijn immuun voor het gif dat Gaia bedacht heeft. Dus heeft Zeus een mensenkind nodig en verwekt hij Herakles om tegen de terugkeer van de chaos te strijden. Orde-chaos, natuurcultuur, dat is eigenlijk de essentie van de stukken. Mensen die gemanipuleerd worden door goden, maar goden die ook afhankelijk zijn van mensen. Herakles onderscheidt zich van andere Griekse helden, hij heeft geen behoefte aan roem en macht, zoals een Achilles. Hij wordt niet gedreven door eigenbelang, zoals Odysseus. Zijn heldendaden worden hem opgedrongen, hij heeft een opdracht, en hij wordt er elke keer voor gestraft".
"Halverwege komt hij erachter dat al wat hem overkomt een spel is van boven. Dan ontstaat er een conflict tussen vader en zoon, een generatieconflict dat uitmondt in wat bij mij het vijfde stuk is en 'Prometheus' heet. Een heel interessant onderdeel in de Herakles-mythologie. Op zijn elfde reis om de Gouden appelen van de Hesperiden te bemachtigen, komt Herakles de geketende Prometheus tegen die hij wil bevrijden. Maar die wil helemaal niet bevrijd worden. Hij staat daar omdat hij het fundamenteel tegen Zeus heeft opgenomen, voor de mensheid, die hij het vuur gegeven heeft. Waarvoor Zeus hem gestraft heeft als een oud-testamentische God. Voor eeuwig. Ik moest daarbij denken aan Nelson Mandela die toen hij vrij kwam negen maanden heeft geweigerd om van dat Robbeneiland af te komen. Hij wilde er alleen af onder zijn eigen voorwaarden. Want ik sta voor iets groters dan mijn eigen leven, dat is niet interessant, vond Mandela".
De negen delen van de Herakles-marathon zullen zich straks in het amfitheater van De Appel afspelen binnen evenveel verschillende locatie-decors. Aus Greidanus geeft alvast een paar beelden weg: een Caligula-achtige scène aan het hof van Eurystheus, het theater als hemelbed bij Herakles' verhouding met Omphale, de woestijn van Libië met de worstelende reus Antaios, en een Mozart-achtig operaatje (met muziek) bij Herakles' huwelijk met Deianeira. Greidanus c.s. hebben 27 weken om de negen stukken te repeteren, drie weken per stuk, dat moet worden ingestudeerd en vastgehouden. Drie collega's bij De Appel dragen elk de regie van een deel bij: Aus Greidanus jr., Geert de Jong en David Geysen, wiens regie van 'Bacchanten' in het nieuwe seizoen nog een aantal malen te zien is. Dan gaan de deuren dicht bij De Appel voor 'Herakles'.
Greidanus: "Maar we geven tijdens de repetitie-periode avonden voor het publiek rond de thema's uit de 'Herakles'. Kijkjes achter de schermen. Zeg maar "The making of...".