Cape Fear 3
De goede mens van Sezuan

derecensent.nl en Judith Linssen/Aus Greidanus

link naar artikel in logo de Recensent

Op zoek naar de goede mens

Als een asielzoeker bij je aanklopt, bied je hem onderdak? Ken je een werkelijk goed mens in jouw omgeving? Het toneelstuk De goede mens van Sezuan van Bertolt Brecht stelt deze vragen niet alleen, maar geeft ook mogelijke antwoorden. Voorafgaande aan de première op 9 december bezocht de Recensent een repetitie en sprak met regisseur Aus Greidanus en hoofdrolspeelster Judith Linssen over maatschappelijk engagement op het toneel. Waar vind je dat nog?

Toneelgroep De Appel huist al jaren in een oude paardentramremise in Scheveningen. Ik fiets er geregeld voorbij en in 90% van die gevallen denk ik: wat zouden ze aan het doen zijn daar binnen, wordt er op dit moment geacteerd, gerepeteerd, een decor vertimmerd of worden er kostuums genaaid? Is het een komedie of een drama? Kortom: wordt er kunst gemaakt? Geen idee wat mij zo fascineert aan het gebouw, want met de statige schouwburg heb ik het niet. Ik heb het wel weer bij een atelier van een beeldend kunstenaar waar je door de ramen heen de grote blokken steen kan zien staan. Met Tom Waits vraag ik me af: What’s he building in there?

Vanmiddag ga ik naar binnen, loop door de foyer naar de grote zaal en neem plaats. Het is rustig op de tribune, de enige andere aanwezigen zijn een geluidsman, een man van het licht en een regieassistente. Ik kijk naar beneden waar op een grote rechthoekige toneelvloer een decor is opgesteld en enkele acteurs en musici aan het repeteren zijn met regisseur Aus Greidanus.

In een bureaustoel zit Judith Linssen met een zwart pak aan. Ze speelt het hoertje Shen Te die bezoek krijgt van drie goden. Ze heeft een groot hart dus biedt ze deze vreemdelingen onderdak. Als dank krijgt ze een berg geld, waarmee ze een winkel begint, maar ook allerlei mensen aantrekt die op haar geld en goedgeefsheid uit zijn. Om te overleven roept ze haar neef Shui Ta in het leven. Ze verkleedt zich als man en treedt daadkrachtig op tegen alle goudzoekers. En met succes, ze groeit in haar rol als harde neef. Ondertussen is ze verliefd geworden op een vliegenier.
In de scène die deze middag gerepeteerd wordt, komt de vliegenier (een rol van Hugo Maerten) binnen bij Shui Ta en bespreken ze ‘als mannen onder elkaar’ of hij met zijn nicht Shen Te zal trouwen. Shen Te kan haar blijdschap haast niet inhouden als de vliegenier toegeeft wel te willen, maar houdt zich goed als man. Zodra hij het even niet ziet, gaat ze uit haar dak. Telkens weer wordt de scène herhaald, met als doel de timing kloppend te krijgen. Precies op het juiste moment moet Linssen haar hoofd omhoog brengen om aan het publiek haar blijdschap en verbazing te laten merken, zonder dat de vliegenier het ziet. Binnen een half uur krijg ik voorgeschoteld wat timing voor effect sorteert. Na zes keer hetzelfde stukje, zit er voor mij geen verrassing meer in de tekst, maar toch zie ik meer humor ontstaan in de scène. De regels worden, onder regie van Greidanus, op de juiste toon gebracht, terwijl de bewegingen en gezichtsuitdrukkingen steeds meer in elkaar vallen.

Na afloop zitten de acteurs en lichtmannen in de foyer wat na te praten. Ik zoek met regisseur Aus Greidanus en hoofdrolspeler Judith Linssen een aparte tafel op.

Vanwaar de keuze voor een stuk van Bertolt Brecht uit 1933?
Greidanus: “De grote klassieken die wij spelen, hebben allemaal in zich dat de thema’s tijdloos zijn. Bij dit Brecht-stuk hoefde ik het onderwerp dus niet naar deze tijd te brengen. De vraag ‘Kun je een goed mens zijn en toch ook aan je zelf denken.’ is in het klein en in het groot ontzettend actueel. Kijk maar naar de hele vreemdelingenproblematiek; in feite zetten wij een hek om Nederland en zeggen: wij zijn rijk, jullie zijn arm. Maar tegelijk kloppen we ons op de borst hoeveel we aan liefdadigheid doen. Ontzettende verneukerij van goed zijn en aan jezelf denken. Er is haast geen mens die het verschil tussen eigenbelang en andermans belang goed in balans kan brengen. Ja, misschien als je moeder Teresa bent.”

Hoort dit maatschappelijk engagement bij De Appel?
Linssen: “Ja, dat past wel bij De Appel, maar ik moet voor mezelf vooral weten wat mijn verbinding is met een stuk en met een maatschappelijke vraag. Zonder dat je met leuzen hoeft te gaan rondstrooien, moet je weten hoe jij in de maatschappij staat. Dat uit zich dan in een verhaal dat we vertellen, door middel van een metafoor, een parabel voor werkelijkheid.”

Wat is zo bijzonder aan Brecht dat hij nog gespeeld kan worden?
Greidanus: “Aan de ene kant heb je de specifieke speelstijl, waarbij je met een verteller elke keer de scènes onderbreekt. Daarnaast heb je de inhoudelijke kant waar Brecht om geroemd en ook verguisd is. Natuurlijk slaan veel van zijn stukken te specifiek op de politiek van die tijd. Maar De goede mens van Sezuan is een parabel, waarbij het thema nog steeds actueel is.”
Linssen: “Het politieke aspect zit er nog wel in, maar het wordt niet met naam en toenaam benoemd. Doordat het verhaal zich in China in de jaren 30 afspeelt, is de herkenbaarheid niet direct merkbaar. Maar toch gaat het publiek denken: Hé, het lijkt wel op ons.”

Hoe ben je aan de hoofdrol gekomen?
Linssen: “Aus heeft mij gevraagd en ik heb ja gezegd.”

Dat klinkt heel simpel?
Greidanus: “Je kijkt gewoon welke acteur uit het gezelschap zo’n rol aankan en Judith kwam het meest in aanmerking.”

Hoe heb je de rol van Shen Te en Shui Ta aangepakt?
Linssen: “Het is een dubbelrol, maar in eerste instantie heb ik het gerepeteerd als twee aparte rollen. Gewoon om goed het onderscheid te kunnen maken tussen het hoertje Shen en haar alter ego Shui. Shen kan geen nee zeggen en raakt zo alles kwijt. Door die slechte neef te creëren kan ze beter zaken doen. Tegelijk komt zo ook het drama van haar persoon en van het stuk naar boven. Ze gaat steeds vaker en makkelijker gebruikmaken van Shui Ta. Hij is geen noodmiddel meer voor Shen Te, maar ze gaat ernaar leven. De goede mens raakt zo op de achtergrond.”
Greidanus: “Je steelt eerst van de honger een brood, maar na een tijdje gaat het zo makkelijk dat je het blijft doen, ook als je het niet meer nodig hebt. Hierin schuilt natuurlijk ook de achterliggende gedachte van Brecht tegen het kapitalisme: het is enkel winst maken, meer willen, terwijl de realiteit uit het oog verloren wordt.”
Linssen: “Het goede en het slechte zit in elk persoon, daarom zijn de twee rollen ook in een later repetitiestadium in elkaar gevallen. Shui Ta is natuurlijk ook Shen Te. In de scène die we zojuist repeteerden is Shen Te verliefd geworden op de vliegenier en ontstaat door haar rol als neef een humoristische situatie. Daarin zie je precies wat een dubbelrol kan opleveren.”
Greidanus: “Het is eigenlijk een heel oude techniek, om het publiek te laten zien dat de vrouw zich als man heeft verkleed, terwijl de andere rollen dat niet weten.De vrouw doet dat om iets voor elkaar te krijgen, wat anders niet lukt.”
Linssen: “Ik merk meteen het verschil al als ik dat pak aantrek, dat omkleden helpt enorm met het inleven in de rol van slechte neef.”

Welk effect willen jullie bij het publiek bereiken?
Linssen: “We zijn niet op een bepaald effect uit. We willen vooral een verhaal vertellen waar het publiek in meegezogen wordt. Dat ze na afloop nog nadenken en napraten over het toneelstuk, is mooi. We weten uit ervaring dat dat bij De Appel gebeurt, maar je kunt het niet plannen.”

Hoe lang nog tot de première?
Greidanus: “Nog enkele weken, maar we doen eerst nog openbare repetities en try-outs. Kom een keer kijken zou ik zeggen.”

Ricco van Nierop

| Meer