Zeezicht 1
De goede mens van Sezuan

Het analytisch kijken van Bertolt Brecht

schets Aidan RadierHet decor van De goede mens van Sezuan, ontworpen door Aidan Radier, geeft de toeschouwer een blik op een wereld waar armoede, materialisme en corruptie de overhand hebben. De stad is als een plattegrond waar alle locaties in één oogopslag te zien zijn. De huizen zijn transparant, de personages altijd zichtbaar in hun doen en laten. Het publiek kijkt in die wereld vanuit haar verhoogde positie. Het heeft iets weg van de wetenschappelijke ruimtes, waar in de 17e eeuw lijkontledingen werden uitgevoerd op geëxecuteerde criminelen. De medicijnstudenten bevonden zich verhoogd rondom het lijk om zo haarfijn de anatomische les te kunnen volgen. In het Boerhavemuseum in Leiden is een replica te bezichtigen van zo'n Theatrum Anatomicum. Het is op eenzelfde manier dat het publiek op de inwoners van Sezuan neerkijkt; als onderzoekers bij een wetenschappelijk experiment.
Het idee van een wetenschappelijk experiment past goed bij Brecht's opvattingen over de werking van theater op de toeschouwer. Hierbij was hij onder andere beïnvloed door het marxistisch denken, dat het demystificeren voorstond: alles moest wetenschappelijk verklaard worden. Brecht streefde dan ook naar objectiviteit en wilde dat het publiek een kritische afstand behield tot de wereld op het toneel. Het publiek diende namelijk zelf een mening te vormen over het getoonde en mocht zich niet verliezen in illusies en valse emoties. Om dat te bereiken ontwikkelde Brecht zijn ‘vervreemdingstechnieken'. Het publiek moest tijdens het stuk op verschillende momenten bewust worden gemaakt van het feit dat het naar een stuk keek en mocht zich niet verliezen in de illusionaire wereld op het toneel. Het publiek zou op die manier beter in staat worden gesteld haar analytisch vermogen te gebruiken. Brecht moedigde het ‘complex kijken' aan. Hij wilde tegenstellingen in de wereld en het causale verband tussen rijkdom en armoede zichtbaar maken op het toneel. Hij toonde de toeschouwer daarbij verschillende argumenten met de hoop hen aan te sporen tot een debat.
Bij De goede mens van Sezuan geeft de positie van het publiek ten opzichte van het speelvlak die vervreemdende werking. Het maakt de toeschouwer bewust van het feit dat het vooral om hem gaat. Het publiek dient niet passief toe te kijken, maar als wetenschappers te observeren en te analyseren. Theater moet volgens Brecht niet behagen, maar tot nadenken aanzetten. Nadenken over een betere wereld.

Flore Hageman, stagiaire dramaturgie

zie ook: gesprek met decorontwerper Aidan Radier

Unwin, Stephen. A Guide to the Plays of Bertolt Brecht. Methuen, London: 2005.
Zie voor het Theatrum Anatomicum: http://www.museumboerhaave.nl/collectie/hoogtepunten.html

| Meer