|
|
|
 |
|
Hoe kun je jezelf vinden in deze vreemde situatie?Er wordt vaak beweerd dat Brecht zijn meest creatieve periode had en het interessantste werk maakte in de zeven jaar dat hij in ballingschap doorbracht. Hij wist daarbij een belangrijke kijk te geven op de wereld. Iets wat volgens Hamid Naficy kenmerkend is voor de kunstenaar die ‘gedeterritorialiseerd' is. Hoe zit dat met de actuele kunstenaar die in exil leeft? Zijn er onder hen kunstenaars die ons kunnen wijzen op maatschappelijke problemen die wij wellicht voor lief nemen, zoals Brecht deed met zijn De goede mens van Sezuan en vele andere werken?
Een actuele kunstenaar die ons zeker een belangrijke visie op de wereld geeft is de cartoonist Farhad Foroutanian. Hij is gevlucht uit Iran en woont sinds 1986 in Nederland. Veel van zijn tekeningen gaan over mensen die onderweg zijn, reizigers waar een enorme doelloosheid en eenzaamheid vanaf straalt. In zijn tekeningen lopen of varen deze mensen rondjes, of lopen tegen muren op zonder de ander te kunnen bereiken. Wanneer er wel contact is, is er sprake van onbegrip en conflict. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de situatie waarin twee gezichten een normaal gesprek lijken te voeren, maar op hun hoofden gaan twee figuren elkaar met speren te lijf. Een andere prent laat twee groepen mensen zien met wapens. Beide groepen lopen in dezelfde afgrond en terwijl ze neerstorten, maken ze elkaar alsnog af. Ook geeft Foroutanian een duidelijke visie op de globalisatie en de radicale islam. Net als Brecht stelt ook hij de vraag hoe tot een betere wereld te komen. Hij toont ons een man die de wereldbol probeert op te lappen door er stukjes stof op te naaien.
Tekenaar en acteur
Farhad Foroutanian tekent voor verschillende bladen uit de hele wereld. In Nederland tekent hij voor Vrij Nederland en het blad van het ministerie van Binnenlandse Zaken. Ook heeft hij veel geschreven voor toneel en film. ‘Van één van mijn toneelstukken is een Amerikaanse film gemaakt. Ken je Meet Joe Black met Anthony Hopkins en Brad Pitt? Dat was een heel slechte film, sorry daarvoor, Haha!'
Bovendien is hij, net als zijn vrouw Nasrin Foroutanian, acteur en houden ze zich allebei bezig met interactief theater. In Iran heeft Farhad als student veel geacteerd, ook in het stuk De goede mens van Sezuan. ‘Dat was ongeveer 28 jaar geleden. In de jaren zeventig kwamen in Iran al die socialistische bewegingen op en de stukken van Brecht waren toen heel erg populair. We hebben bijna al zijn stukken gespeeld.'
De kunstenaar in exil
‘Als je in exil leeft voel je je nergens thuis. De situatie waarin een kunstenaar zich bevindt, bepaalt zijn manier van kijken naar de wereld. Als hij zich nergens thuis voelt, is datgene wat de kunstenaar produceert heel bizar. De kunstenaar in ballingschap is continu op zoek naar de verloren eigen identiteit. Hoe kun je jezelf vinden in deze vreemde situatie? Dat is een gedachte waar de kunstenaar in ballingschap zich zijn hele leven lang mee bezighoudt. Je kunt heel rationeel denken en ervan uitgaan dat de hele wereld je thuis is, maar je roots - daar waar je opgegroeid bent en waar je oorspronkelijk thuishoort - zijn zó belangrijk. Het bepaalt wie je bent en hoe je je verder ontwikkelt. Als je die plek niet mag terugzien, als je daar niet mag leven, zijn daar ernstige consequenties aan verbonden. Je mist het. Het is vooral vreselijk omdat je geen blik in de toekomst kan werpen. Je weet niet of en wanneer je die plek terug kan zien. Het enige wat je kunt doen is daarover fantaseren, je eigen wereld creëren. Maar je moet daar ook weer uit zien te komen. Je moet een connectie houden met de realiteit waar je je nu in bevindt. Helaas is dat erg moeilijk en voor sommigen zelfs iets onmogelijks. Je leeft in een andere dimensie. Je ziet dingen niet zoals anderen ze zien.'
Op de stelling ‘exil leidt tot meer creativiteit' reageert Farhad bevestigend. ‘Wanneer er moeilijke momenten zijn, keer je in jezelf en moet je daar iets mee doen. Alleen door je op een bepaalde manier te uiten, krijg je weer connectie met het hier en nu. Voor mij is mijn kunst en vooral het politiek tekenen mijn redding geweest. Ik moet voor mijn werk constant in de realiteit blijven. Ik leef met het nieuws en houd op die manier een connectie met de wereld. Ik heb echt geluk gehad dat ik mij op deze manier kan uiten. Sommige kunstenaars hebben dat niet. Vooral schrijvers en schilders hebben hier moeite mee, want wat zij doen is zó eenzaam. Zij zijn voortdurend in zichzelf gekeerd, terwijl ik me kan bezighouden met werkelijke mensen, met een groepsproces. Dat werkt heel genezend.'
‘Mensen die in ballingschap leven zijn te herkennen. Je ziet ze lopen op straat, of ze wonen naast je. Je komt ze tegen in een galerie of in het theater. Je ziet dat ze in een andere wereld leven. Ze dragen hun bagage, hun verleden nemen ze overal mee naartoe. Ik heb vroeger een hele serie gemaakt over deze gedachte. Eén koffertje waar alles wat je bezit in zit. Allerlei stukjes van jezelf zijn ingepakt. En die koffer wordt nooit geopend. Die neem je van hier naar de andere plek. En soms open je de koffer een heel klein beetje en doe je er iets nieuws in. Maar je opent de koffier nooit helemaal en je pakt hem nooit uit. Dat is ballingschap. De ‘gewone' mens heeft die bagage niet. De persoon in ballingschap leeft in een constant verlangen. Een verlangen naar het daar, naar het toen, maar ook naar het hier en nu. Het is heel paradoxaal. Het is bewezen dat wanneer mensen na twee of drie jaar nog steeds niet terug kunnen naar het land van herkomst, het grote psychologische gevolgen heeft. En ik ken die mensen. Je ziet het in de ogen. De ogen zijn leeg en verloren. En wanneer die mensen op een gegeven moment terug kunnen keren naar het land van herkomst, keert het leven in die ogen weer terug. Dat heb ik zelf gezien. De ogen zeggen alles.'
‘Ik denk dat verbanning voor Brecht anders was dan verbanning voor ons. Ten eerste bevond hij zich in een land dat niet veel afweek van zijn eigen land. De Denen lijken op de Duitsers. Iran verschilt veel sterker van Nederland: de kleur van de mensen, het klimaat, het landschap, de mentaliteit. Ten tweede had Brecht heel veel mensen om hem heen die hetzelfde doel als hij nastreefden. Ze hadden hetzelfde ideaal, namelijk één socialistische wereld. Het socialisme gaf hun hoop. Door die gemeenschappelijke overtuiging, konden Brecht en anderen zichzelf ervan weerhouden teveel in zichzelf te keren. Hoewel wij als studenten zeker idealen hadden, is dat tegenwoordig niet meer zo. Er zijn geen gemeenschappelijke overtuigingen meer.' Nasrin: ‘Maar dat is niet iets slechts. Je bent vrij van illusies en dat geeft toch een bepaalde vorm van rust.'
Hoe vandaag de dag goed te zijn
Een belangrijk thema in De goede mens van Sezuan is hoe goed te zijn voor jezelf en tegelijkertijd goed te zijn voor anderen. Een thema dat Farhad en Nasrin erg aanspreekt. Farhad: ‘In Iran hebben wij verschrikkelijke dingen gezien en veel bloed zien vloeien. Als mijn Nederlandse buurman vervolgens overlijdt aan kanker, voel ik niet zoveel als ik zou moeten voelen. Het stelt, in vergelijking met wat wij in Iran hebben gezien, niet zoveel voor. Je bent gevoelloos, maar besluit de meelevendheid te spelen. Het kost ongelooflijk veel energie om dat op te brengen, maar je doet het uit liefde, om een connectie te houden met de ander.' Nasrin: ‘Het is net als wanneer je acteert voor een volle zaal. Wanneer je acteert, lieg je. Maar je liegt om de mensen iets te geven.'
Farhad: ‘Aan de andere kant ben je als buitenstaander minder gebonden aan de sociale codes van een land. Je kunt sneller dingen maken. Kijk maar naar de Marokkaanse jeugd. Ze worden gezien als ‘lastig', maar die moeilijkheden komen voort uit het feit dat ze zich hier niet thuis voelen. Ze zijn geboren in Nederland, maar krijgen niet het idee dat ze hier horen. Als dat zo is, ben je minder geneigd je aan de regels te houden. De Nederlandse politiek pakt dit dan ook pertinent verkeerd aan. Ze spreken zich zelf constant tegen, waardoor er zoveel onduidelijkheid heerst. Een goed voorbeeld is burgermeester Cohen: hij investeert ongelooflijk veel in Amsterdamse moskeeën, terwijl hij zich niet bekommert om Marokkaanse jongeren die iets kunnen betekenen voor de maatschappij. Het ene moment wordt de islam als een gevaar gezien en het andere moment moet er in het geloof geïnvesteerd worden? Het zal wel weer één of ander verkiezingsstunt zijn.'
Flore Hageman, stagiaire dramaturgie Toneelgroep De Appel
Farhad Foroutanian op Persian cartoon-Iranian independent cartoon website
opening tentoonstelling op Aida Nederland
tentoonselling op Aida Nederland