|
|
|
 |
|
Hoe goed te doen en tegelijkertijd goed te zijn voor jezelf? Dit is de vraag die Brecht het publiek stelt in zijn De goede mens van Sezuan. In deze voorstelling krijgt de goede mens Shen Te duizend zilverdollar van de goden, zodat ze een meer menswaardig bestaan op kan bouwen. Maar al snel blijkt dat deze plotselinge welvaart eerder een last is dan een zegen. Iedereen in de stad probeert een graantje mee te pikken en Shen Te laat zich in haar goedheid gebruiken; ze kan niet anders dan geven zonder er iets voor terug te verlangen. Alleen in de rol van haar imaginaire neef Shui Ta, weet ze voor haar eigenbelang op te komen. Aan het einde van het stuk geven de goden hun zoektocht naar de goede mens op. Ze nemen afstand van de aarde en laten het aan Shen Te en de rest van de mensheid over hun missie voort te zetten: hoe een goed mens te zijn?
Dat de onvoorwaardelijke goedheid van een vrouwelijke held in een moreel vervallen wereld een thema is voor actueler werk, bewijzen de films Sexo por Compasión (2000) en Dogville (2003). Net als De goede mens van Sezuan blijkt in deze films goeddoen niet los te kunnen staan van zelfopoffering.
In de Mexicaanse film Sexo por Compasión, geregisseerd door Laura Maña, is Dolores een vrouw zonder zonden die zich volledig in dienst stelt van anderen. Wanneer haar man haar verlaat stort de wereld van Dolores in. Ze besluit dat ze een zonde wil begaan, in de hoop dat haar man haar weer terug zal nemen. De keuze valt op de schending van één van de tien geboden: U zult geen overspel plegen. Dolores gaat met een man naar bed, wiens vriendin net is vreemdgegaan. Hij kikkert hier zodanig van op dat al snel de mannen bij haar in de rij staan. Net als Shen Te in De goede mens van Sezuan neemt Dolores een andere identiteit aan om de zonde te begaan: ze noemt zichzelf Lolita en slaapt met alle mannen van het dorp als een alternatieve vorm van hulpverlening. Want, hoewel Dolores vele malen haar zonde begaat, blijkt ze er uiteindelijk niemand kwaad mee te doen. Door het geven van lessen in de liefde en adviezen bij hun huwelijksproblemen, veranderen de mannen in perfecte echtgenoten. De vrouwen in het dorp kunnen hun geluk niet op en hoewel zij weten dat er iets niet in de haak is, hebben ze er geen moeite mee een oogje dicht te knijpen. De overgang van zwart-wit naar kleuren beeld staat symbool voor hoe Lolita letterlijk voor meer kleur in het dorp zorgt. De enige die hier echter niet van meeprofiteert is Dolores zelf. Ook zij kan niet anders dan geven zonder er iets voor terug te verwachten.
Ook in de film Dogville (2003), geregisseerd door Lars von Trier, en binnenkort opgevoerd door het Ro theater, is de heldin een vrouw die niets anders wil dan goed doen. Grace probeert te ontsnappen aan de criminele praktijken van haar gangsterfamilie. Ze verschuilt zich in een straatarm dorpje en besluit vanaf dat moment niets anders te doen dan zich dienstbaar op te stellen en een eenvoudig leven te leiden. Ook in dit scenario maken de dorpelingen misbruik van de goedheid van de heldin. Grace wordt steeds meer het slachtoffer van chantage en mishandeling. Grace is niet iemand die vanuit zichzelf een goed mens is. Ze heeft zichzelf die taak opgelegd, zoals Dolores zichzelf de taak van de zondaar oplegt. Maar Grace merkt dat goedheid duidelijk niet wordt beloond. Wanneer haar vader haar vindt, laat ze hem het dorp en de inwoners met de grond gelijk maken.
Uit alledrie de werken spreekt een zeer cynische kijk op de wereld. Hoewel Sexo por Compasión een komedie is met een zogenaamd happy end, blijft Dolores een tragische, zichzelf opofferende vrouw. Grace komt tot de beslissing dat goedheid een illusie is en keert gedesillusioneerd terug naar de verdorvenheid van haar ‘family roots'.
Zowel Laura Maña als Lars von Trier hebben duidelijk niet gekozen voor het open einde dat Brecht ons met De goede mens van Sezuan biedt. Uit dat open einde spreekt nog - hoe klein ook - een sprankje hoop op een betere wereld of in elk geval een hoofdbreker voor de toeschouwer. Hoewel dit behoorlijk clichématig aandoet, is het eigenlijk verontrustender te constateren dat uit de twee actuele films enkel nog een gevoel van pessimisme afgeleid kan worden. Feit is in elk geval dat Brecht met De goede mens van Sezuan een nog altijd actueel thema aansnijdt.
Flore Hageman, stagiaire dramaturgie Toneelgroep De Appel