|
|
|
 |
|
Tuin van Holland heet de nieuwe marathonvoorstelling van Toneelgroep De Appel. Na de oude Grieken (Tantalus en Odysseus) zijn nu de Hollanders aan de beurt. Wat zijn dat, hoe zijn ze geworden tot wat ze nu zijn? Na de opening voor het voltallige publiek kiezen de toeschouwers hun eigen programma: in het Appeltheater zijn op allerlei podia stukken te zien. Die gaan over politieke moorden in de Gouden Eeuw en over de koopman, de dominee en de dijkgraaf - het supertrio van onze nationale identiteit, volgens Aus Greidanus.
door Dick van Teylingen
Op de repetitie komt een diplomaat het vonnis brengen: de volgende avond zal Johan van Oldenbarnevelt worden terechtgesteld. Zijn vrouw en zijn zoon vragen zich wanhopig af wat ze nog kunnen doen om de terechtstelling te voorkomen. Onderhandelen? Geweld gebruiken?
Aus Greidanus legt een verband tussen de politieke afrekening in 1619 en de geschiedenis van zijn toneelgroep. "Het vonnis deed me denken aan het advies van tien jaar geleden waarin de Raad voor Cultuur bepleitte de subsidie voor De Appel stop te zetten. Het is een opeenstapeling van dodelijke meningen. Daardoor lijkt er geen ontkomen aan, maar het is een visie, een politiek oordeel."
Het ging destijds om een conflict tussen de twee machtigste mannen van Nederland: stadhouder Maurits en raadspensionaris Van Oldenbarnevelt. Maurits, de zoon van Willem de Zwijger, trok aanvankelijk goed op met zijn oudere mentor, maar hoe meer zijn macht werd ingeperkt, hoe meer zijn wrok groeide. Greidanus: "In feite bepaalde Oldenbarnevelt zaken van oorlog, vrede en geld. Om van hem af te komen, verklaarde Maurits hem tot staatsvijand, waarbij hij dankbaar gebruik maakte van religieuze sentimenten.
Nederland heeft nauwelijks een traditie van toneel over de eigen geschiedenis. Na Vondel komt dat pas bij Heijermans weer terug. Daarom is het zo interessant om dit te maken. De onderwerpen liggen dicht bij die van de koningsdrama's van Shakespeare: wat gebeurt er met man, vrouw en volk in de carrousel van de macht."
Nog twee andere politieke moorden waren bepalend voor het ontstaan van Nederland: die op Willem de Zwijger en op de gebroeders De Witt. In Tuin van Holland laat De Appel in drie korte toneelstukken de mechanismen zien die tot die moorden geleid hebben. Naast die historische stukken zijn er door het hele Appelgebouw scènes te zien op basis van de thema's water, geld en geloof en de koloniën. Het publiek loopt over een markt met allerlei kleine podia waarop zich drama's afspelen: opstanden, rellen, moorden, liederen en getuigenissen. Daarbij worden typisch Nederlandse gerechten geserveerd.
Greidanus: "De andere stukken zijn veel associatiever. Elk scènetje laat je op een andere manier aankijken tegen de mensen die hier al twintig eeuwen rondlopen. Het gaat om flarden die te maken hebben met de drie pijlers waar onze identiteit op rust: de dominee, de koopman en de dijkgraaf. Kerk, geld en water, die hebben Holland gemaakt tot wat het is."
We hebben in onze geschiedenis altijd de opdracht gehad om die drie elementen bij elkaar te houden. Als we hadden toegestaan dat er tussen die drie grote conflicten zouden ontstaan, had het kleine Nederland al lang niet meer bestaan."
"Er verschijnt een stortvloed aan boeken over identiteit en geschiedenis van Nederland. Dat komt doordat er de afgelopen decennia zoveel veranderd is: we hebben inmiddels de pil en aids, de rol van de kerk is veel beperkter, de vijandbeeld van de Russen is verdwenen, de individuele vrijheid is sterk toegenomen, we zijn meer dan ooit een onderdeel van Europa.
Er is ontiegelijk veel materiaal. In het Appeltheater confronteren we de mensen met flarden die allemaal iets te maken hebben met onze identiteit. En die identiteit verandert voortdurend. Als Balkenende het heeft over de VOC-mentaliteit, wat bedoelt hij dan? Maxima kreeg veel kritiek toen ze zei dat dé Nederlandse identiteit niet bestaat, maar is dat zo'n rare mening? Heeft Verdonk dan gelijk, met haar trots op Nederland? Of Wilders?
Delfts blauw, molens, tulpen, koeien, schaatsen - het zijn allemaal dingen die uit het buitenland komen. Ergens thuis zijn is een beperkt begrip. Voor elke Nederlander is er een moment in zijn geschiedenis waarin hij of een voorvader ooit van buiten is binnengekomen. Er zijn altijd spanningen geweest tussen wie hier langer en wie hier korter zit. Nu dé identiteit niet meer zo grijpbaar is, komt er een nationalistische tegenbeweging los. De crisis zet de tolerantie verder onder druk: hoe beter het je gaat, hoe toleranter je kunt zijn.
Er is nog een factor die van de Nederlandse identiteit zo'n enorm gewichtig punt maakt: de media. Doordat die gegijzeld zijn door financiën, kijkcijfers dus, zijn die gedwongen om programma's te maken die verkopen. En wat verkoopt? Drama en conflict. En gaan het detail en de nuance verloren. Gelukkig is er het theater om dat recht te zetten."