|
|
|
 |
|
Toneelgroep De Appel in Zuid-Afrika
door Babeth Knol in Johannesburg
Toneelgroep De Appel uit Den Haag verzorgt deze weken voorstellingen in Kaapstad en Johannesburg in Zuid-Afrika. Het is het tweede deel van het ‘08 Festival', dat vorige maand begon in Amsterdam, Arnhem en Maastricht met samenwerking tussenverschillende culturen als doel. Voor het festival zijn drie stukken gemaakt, waarin Appelacteurs samenwerken met studenten van Nederlandse en Zuid-Afrikaanse toneelscholen.
Hoeveel verschillen je ook kunt verzinnen tussen Zuid-Afrikaanse theatermakers en hun Nederlandse collega's, de spelers van het uitwisselingsproject ‘08 Festival' van toneelgezelschap De Appel hebben die verschillen nauwelijks ervaren. De eerste week moesten de spelers aan elkaar wennen. En aan de werkwijze van de regisseurs. Maar of dat te maken had met cultuur... "We all come from different cultures. But we also share a culture: theatre is the same everywhere and on stage we are all the same".
Dit antwoord van Zuid-Afrikaanse actrice Naomi van Niekerk wordt vaak herhaald die avond. Het lijkt of de taal van het theater een universele is. Taal was één van de belangrijkste redenen waarom juist Zuid-Afrika de bestemming werd van dit project van De Appel, vertelt artistiek leider Aus Greidanus. Hoewel het op toneel soms blijkt tegen te vallen is het Afrikaans nauw genoeg verwant aan het Nederlands om de samenwerking vloeiend te laten verlopen. Dat blijkt des te meer als Zuid-Afrikaanse tourbegeleider Gideon van Eeden heel even in een verdacht op Haags gelijkend accent vervalt. Vier jaar geleden was Greidanus voor het eerst in Zuid-Afrika om daar contacten te leggen. Tijdens het ‘06 Festival' waren er voor het eerst Zuid-Afrikaanse theatermakers te gast in Nederland. Dit jaar maakte de uitstekende kaartverkoop voor de voorstelling ‘Odysseus' een wederzijdse uitwisseling mogelijk. Na vier weken repetities, één week voorstellingen in Den Haag en drie weken tournee door Zuid-Afrika zit deze primeur voor De Appel erop. Volgens Aus Greidanus is het eindresultaat niet het belangrijkst. Het doel van de voorstelling was juist het proces van theatermaken met een groep verschillende mensen. "Bovendien is dit een fantastische kans voor studenten van toneelacademies om ervaring op te doen en te spelen naast acteurs die al twintig jaar in het vak zitten".
Verrassend
Voor een voorstelling waarvan het eindresultaat niet het voornaamste doel was, waren de reacties op de drie ontstane voorstellingen ‘Power', ‘Insomnia' en ‘Guests' verrassend positief. Ook Afrikaanstalig nieuwsblad Beeld bezocht de voorstelling in Den Haag en was enthousiast over de "polsende, bruisende en onkonvensionele dramas wat die grense van die tradisionele teaterskepping oorspoel".
Het Zuid-Afrikaanse theaterpubliek, dat bekend staat om haar gulle lach - ook op momenten waarop dat minder gepast is - schaterlachte het uit tijdens ‘Guests'. De spelers waardeerden vooral het publiek in Kaapstad. Gevraagd naar hun meest memorabele moment vertellen Guests-acteurs Thijs Steenkamp en Phi Nguyen afzonderlijk van elkaar over de vrouwelijke toeschouwer die zo in de voorstelling opging dat ze tijdens een afwachtende stilte na een vraag van een van de acteurs uitriep: "Wat? Wat dan?".
Jonge theaterregisseuse Elise van Niekerk die tijdens deze laatste voorstelling in de zaal zat, keek met verbazing naar voorstelling ‘Insomnia'. Zij vermoedt ondanks ontkennende uitspraken van spelers wel degelijk een beïnvloeding tussen de theaterculturen. "Is this really Mike van Graan?" Normaal gesproken is hij ‘veel meer drama en veel minder beweging', zegt ze na afloop.
Visum
Overigens is de tournee niet helemaal vlekkeloos verlopen. Actrice Asanda Phewa moest na een bezoek aan Manchester terugkeren naar Zuid-Afrika vanwege problemen met haar visum, waardoor zij de rest van de Nederlandse voorstellingen miste. Raymond Mandla ontbrak tijdens de eerste repetities omdat zijn paspoort zoek was. En een vraag naar ontvangen kritieken leidt tot vuur in de ogen van Phi Nguyen. Hij vertelt hoe woedend hij was - en nog is - toen hij een recensie in CUE, festivalkrant van het kunstfestival van Grahamstown, las. Een Portugese gastrecensent betichtte De Appel ervan Zuid-Afrikaanse theatermakers en acteurs de les te willen lezen en ze hun visie op theatermaken op te dringen.
Hugo Maerten, ervaren Appelspeler en meer immuun geworden voor kritieken, plaatst het in perspectief. "Voor een eerste grote tournee is er echt ontzettend weinig fout gegaan... Als je bedenkt wat er allemaal fout had kúnnen gaan...".
De stemming tijdens de laatste voorstelling is bijzonder. De zaal raakt steeds voller - acteurs, die hun eigen laatste optreden achter de rug hebben, sluipen de zaal in om nog een laatste keer naar hun collega's te kijken. Zo komt het dat er zo af en toe gegniffeld wordt nog voor een grap wordt gemaakt en gaan er gefluisterde complimenten rond. Vooral Sacha Bulthuis oogst bewondering bij haar jonge collega's. "Ze heeft zo'n goede timing...".
Sfeer
De sfeer lijkt als op een laatste schooldag en zorgt voor kippenvel. Het is na die finale bijna ontnuchterend om ook de ‘9 to 5 kant' van het theaterleven voorgeschoteld te krijgen. De jonge student die weliswaar niet wil klagen over de prachtige kans, maar Zuid-Afrika een beklemmend land vindt en eigenlijk ook wel een beetje genoeg heeft van het stuk. De ervaren Appelspeler die doodleuk de illusie van een familiegevoel in de tourneegroep aan diggelen gooit. "Het is in het begin heel spannend, en daarna wordt het gewoon werk. Heel leuk werk, maar werk".
Appelspeler Bob Schwarze biecht op dat hij heeft vergeten van Zuid-Afrika te genieten sinds het slechte nieuws dat de subsidie zijn eigen literair theater Branoul is gekort. Van Johannesburg zag hij vooral
het internetcafé.
Thuis roept, en productiemedewerker Matty Wentzel lijkt de gevoelens van de meeste spelers te verwoorden als hij opmerkt dat "Johannesburg toch wel heel erg heftig is voor iemand uit Scheveningen". Nog één nacht, waarin de acteurs respectievelijk verloren slaap inhalen en het Johannesburgse nachtleven verkennen in café Bohemian. Na die nacht gaan alle spelers weer huns weegs.
Wat overblijft zijn niet alléén herinneringen; tourbegeleider Gideon van Eeden is al bezig met de montage van zijn documentaire over de tournee.