Cape Fear 3

Bacchanten

De domesticatie van het noodlot

Domesticatie van het noodlotdoor Jos de Mul

‘De tragedie werd in de open lucht uitgevoerd. In Athene maakte het theater deel uit van het Dionysos-heiligdom en was het op één van de flanken van de Akropolis gebouwd. Aanvankelijk speelde de handeling zich geheel af in de orchestra, de dansplaats, later werd daar ook een deel van de skènè, het toneelgebouw, voor gebruikt. De zitplaatsen bevonden zich tegenover het toneelgebouw, oplopend in concentrische rijen. De religieuze herkomst van de tragedies komt niet alleen tot uitdrukking in de plaats waar het theater was gebouwd, maar ook in het feit dat zij eerst alleen werden opgevoerd tijdens de Dionysia, de aan Dionysos gewijde feesten die in het voorjaar plaatsvonden. Vanaf ongeveer 500 v.C. schreef de Atheense overheid ter gelegenheid van die feesten een dichtwedstrijd uit. De inzenders dienden een tetralogie in te zenden: drie ernstige tragedies (een samenhangende trilogie) gevolgd door een kluchtig saterspel. De drie finalisten kregen ieder een dag om hun stukken op te voeren. De auteur trad op als regisseur en speelde vaak ook mee. De kosten voor de opvoering (salaris, kostuums, decors etc.) werden door rijke burgers betaald als een vorm van belasting. Deze choregen deelden in de eer en beloningen als ‘hun' dichter werd bekroond. De inhoud van deze tragedies breide zich gedurende de ontwikkeling van de tragedie geleidelijk uit. Waren de dithyrambe aanvankelijk exclusief aan Dionysos gewijd, later werden ook mythologische verhalen over andere goden en helden en historische gebeurtenissen onderwerp van tragedies. Niet zelden hadden ze bovendien betrekking op actuele gebeurtenissen in Athene.' (pagina 73)

Het noodlot. Vroeg of laat klopt het bij ieder mens aan de deur: een ongeval, een alles verterende jaloezie, een ongeneeslijke ziekte, oorlogsgeweld, een verslaving en uiteindelijk de dood. Hoewel het noodlot onvermijdelijk is, kunnen we er niet mee leven.
In dit boek onderzoekt De Mul drie verschillende manieren waarop de Europese mens heeft getracht het noodlot te temmen en te domesticeren: de heroïsche affirmatie van het noodlot in de tragische cultuur van de Grieken, de deemoedige acceptatie van de goddelijke voorzienigheid in het christendom en de 'afschaffing' van het noodlot in de moderne, technische samenleving. Zowel de natuur als de cultuur worden maakbaar. Met technologieën als genetische manipulatie lijken we ons lot en onze toekomst zelfs volledig in eigen hand te nemen. De auteur beargumenteert daarentegen dat de onbeheersbaarheid van de technologie onze cultuur opnieuw een tragische dimensie verleent.
Aan de hand van klassieke tragedies als Prometheus, Antigone en Medea en de tragische romans van Hermans en Houellebecq werpt De Mul een verrassend nieuw licht op hedendaagse vormen van tragiek, zoals Hirsi Ali's strijd tegen het moslimfundamentalisme, het gevecht rond de 'ondode' patiënt Terri Schiavo, de moord op de peuter Savanna en de uitbesteding van onze moraal aan kunstmatige intelligenties. Daarbij maakt hij verbindingen met vijfentwintig eeuwen tragedie-interpretatie van Aristoteles via Hegel, Nietzsche, Freud en Heidegger tot aan Steiner en Eagleton, en bij recent menswetenschappelijk onderzoek van Dawkins tot Dalrymple.

Jos de Mul, De domesticatie van het noodlot, Klement/Pelckmans, 2006, ISBN 9077070869

| Meer