|
|
|
 |
|
Nico Heemelaar
Toneelgroep De Appel bijt komend weekeinde de spits af met - heel; toepasselijk - op Eerste Paasdag de première van het stuk Zie de mens. Het is een ruim vier uur durend stuk over Jezus en dan vooral zijn volgelingen. Het Nationale Toneel gebruikt het bijbelboek van Genesis als uitgangspunt voor een eveneens lange theateravond. Het zijn niet zozeer de religieuze thema's die uit de stukken spreken, maar het gaat vooral om de symboliek en de vertaling naar eigentijdse vraagstukken als schuld, verering, boetedoening, zingeving, menselijk handelen en al dan niet uitverkoren zijn. De regisseurs van beide gezelschappen mikken allebei op het breedst mogelijk publiek. Want of je nu gelovig, agnostisch of atheïstisch bent, voor iedereen valt er wat te halen en niemand zal zich aangevallen voelen.
,,We hebben zeker contact met elkaar gezocht toen bleek dat zowel wij als het Nationale Toneel bezig waren met een grote productie rond een bijbels thema,'' zegt Arie de Mol van Toneelgroep De Appel. ,,Wij hebben ons eigen theater in Scheveningen, het Nationale Toneel maakt voor zijn voorstelling gebruik van het Zuiderstrandtheater, toevallig ook in Scheveningen. Ik denk dat we elkaar eerder versterken dan dat we elkaar in de weg zitten. Wij brengen het Nieuwe Testament en op tien minuten rijden vind je het Oude Testament. Mooier kan eigenlijk niet.''
Er zijn meer parallellen, want in beide gevallen is de bezoeker een dikke vijf uur onder de pannen, inclusief pauzes waarin een maaltijd wordt geserveerd. Zowel Zie de mens als Genesis is slechts op één plek te bewonderen en gaat niet het land in.
Verschillen zijn er ook. Zo is Zie de mens de eerste regieklus voor de nieuwe artistiek leider van De Appel Arie de Mol en betekent Genesis juist het afscheid van Johan Doesburg als boegbeeld van het Nationale Toneel. Na deze 50ste regieklus voor het Nationale Toneel gaat Doesburg freelancen. ,,Hoe mijn toekomst eruitziet, staat nog volledig open, misschien open ik wel ergens een tweedehands boekenwinkeltje,'' zegt hij. ,,Ik ben er trots op heel veel voor Den Haag te hebben mogen doen en hoop zeker nog iets voor de stad te mogen betekenen.''
Arie de Mol is op 1 januari begonnen bij De Appel. Hij leerde de groep voor het eerst kennen toen hij in zijn schooltijd vanuit zijn woonplaats Katwijk een bezoek aan een voorstelling bracht. Hij was overdonderd. De Mol: ,,Het is prachtig om zoveel jaar later hier te mogen werken. De Appel is een uniek gezelschap onder andere omdat het zijn eigen theater heeft. Het gezelschap hoeft het land niet in, de bezoekers komen zelf van heinde en verre naar het Appeltheater. Daardoor kun je unieke projecten verwezenlijken zoals mijn voorganger Aus Greidanus vorig jaar heeft gedaan door voor het stuk Casanova het theater onder water te zetten. De Appel ligt ongeveer net zo ver van zee als mijn ouderlijk huis in Katwijk. Met dat bijzondere gegeven wil ik meer doen. Vijf uur in een theater zoals bij dit stuk is best een hele zit. We wisselen dat af met een maaltijd en dessert, maar het zou nog mooier zijn als bezoekers van buitenaf de theaterervaring combineren met een dagje Scheveningen. Dit najaar gaan we Op hoop van Zegen doen van Herman Heijermans. Je zult de zee gaan ruiken in het theater en het echte decor van de voorstelling ligt op loopafstand.''
Johan Doesburg maakt in Genesis nu al gebruik van de nabijheid van de zee. ,,We hebben het hier over het scheppingsverhaal met alle natuurlijke elementen,'' zegt hij. ,,Het Zuiderstrandtheater werd ons aangeboden als locatie voor deze bijzondere productie. Wat is er mooier om juist bij een voorstelling als deze in de pauze even naar buiten te lopen en het water in al zijn echtheid te beleven?''
Met zijn jeugd in Katwijk is de invloed van de kerk Arie de Mol met de paplepel ingegoten. ,,Mijn ouders zijn Nederlands hervormd, maar behoorlijk vrijzinnig,'' zegt hij. ,,Ik ben grootgebracht met metaforen en parabels, put ook veel kennis uit de bijbel en geloof in verhalen rond morele dilemma's. We hebben in de westerse maatschappij onze religie overboord gezet. Wat ervoor in de plaats is gekomen is verre van zaligmakend. We leven in een materialistische cultuur gebaseerd op groei. Stilstand staat tegenwoordig gelijk aan achteruitgang. Dat er toch behoefte aan rituelen en houvast is, zie je bijvoorbeeld terug in de manier waarop de slachtoffers van de MH17 zijn herdacht. Het is dan ook niet zozeer de figuur van Christus die mij boeit, maar vooral de entourage daaromheen. De expliciete elementen uit de bijbel, zoals de kruisiging van Jezus, zijn in deze voorstelling achterwege gelaten. Interessanter is het vraagstuk hoe machthebbers reageren wanneer zich iemand aandient met een grote schare volgelingen. En hoe wordt binnen die groep volgelingen weer gereageerd wanneer de leider in hun ogen niet ver genoeg gaat in zijn standpunten.''
Ook voor Johan Doesburg - geboren katholiek - staat de symboliek van de verhalen van Genesis boven de religieuze betekenis. ,,Het Oude Testament is een heel theatraal boek. het materiaal rijk en toch is er gek genoeg zelden iets mee gedaan in het theater,'' zegt hij. ,,Alle componenten van ons dagelijks bestaan komen erin terug. Het reizen, het voortdurend verplaatsen - denk aan Noach of de weggestuurde Adam & Eva- conflicten, dilemma's, zoektochten naar het beloofde land en het uitverkoren zijn. Genesis zit in ons DNA. We leven in een tijd van ontkerking, maar de behoefte van zingeving blijft. Voor de een is yoga een religieuze beleving, voor de ander theater. Als de kerken gesloten worden, dan maak ik er theater van. In 2006 heb ik met het Nationale Toneel de Oresteia gedaan in de leegstaande kerk naast het Circustheater. Met een bijbels thema in een theater dat toch ook weer een locatievoorstelling is, maak ik de cirkel rond.''