Motel Detroit 2
De storm

Achtergrond De storm - seizoen 2005/2006/2007 Vrouwen op het toneel

Vrouw en Shakespeare

Klassieke repertoirestukken zijn over het algemeen ontsproten aan de fantasie van mannelijke auteurs. Ten tijde van het Elizabethaanse theater was toneel een echte mannenwereld: er waren zelfs geen vrouwelijke acteurs. Zou deze situatie een effect gehad kunnen hebben op de positie van vrouwelijke personages in bijvoorbeeld de stukken van Shakespeare? En: wat voor een effect heeft dat op de presentatie en interpretatie van deze vrouwelijke personages in een hedendaagse opvoering?

Opvallend genoeg wordt er niet vaak stil gestaan bij hoe vrouwelijke personages überhaupt op het toneel in Nederland worden gerepresenteerd. De Westerse vrouw heeft zich geëmancipeerd in de samenleving, ze is volgens velen vandaag de dag de gelijke van de man. Maar uit verschillende sociaal, economisch en politieke gegevens en onderzoeken naar de positie van de Nederlandse vrouw naast die van de Nederlandse man blijkt dat dit nog zeker niet het geval is. Er is bijvoorbeeld nog vaak sprake van een ongelijke arbeid- en loonverdeling van mannen en vrouwen en een ongelijke representatie in de media.

Veel mensen veronderstellen dat vrouwelijke en mannelijke personages op het toneel als gelijkwaardig worden gerepresenteerd, maar misschien moeten daar vraagtekens bij gezet worden. Hebben vrouwelijke personages uit repertoirestukken de afgelopen decennia een emancipatie doorgemaakt in de manier waarop ze worden gerepresenteerd? Een onderzoekscasus diende zich aan: Toneelgroep Amsterdam had veel succes met Het temmen van de feeks. Hoe zit het met de feeks Catherina: wordt ze neergezet als zelfstandige vrouw met een eigen wil, of als speelbal van de mannen om haar heen? Mijn conclusie na het zien van deze voorstelling was dat de feeks ook in 2005 nog onderdrukt wordt door mannen. Catherina mag dan wel schreeuwen, krijsen en schoppen: het levert haar niets op, want uiteindelijk is het haar man die bepaalt welke stappen ze zet.

En hoe zit het met onze eigen De storm? Daar wordt Miranda ten tonele gevoerd. Een meisje, twaalf jaar lang afgesloten van de buitenwereld, alleen opgevoed door haar vader die haar bovendien koppelt aan de eerste de beste. Er zijn in feite meer vrouwen in het verhaal; hoe wordt daarover gesproken? Ten eerste de moeder van Miranda. Over haar komen we niet meer te weten dan dat ze een 'voorbeeld van trouw' was. We weten niets over waar ze zich bevindt, en of ze überhaupt nog leeft. Zelfs Miranda vraagt niet verder. Dan is er nog Sycorax, de moeder van Caliban, door Prospero afgeschilderd als een lelijke heks. En Claribella: dochter van Alonzo en regelrecht uitgehuwelijkt aan de koning van Tunis ('Uw dochter zelf werd verscheurd tussen volgzaamheid en afkeer en wist niet wat het zwaarst woog. Daarom boog zij voor uw wil'), en bovendien de schuldige van de schipbreuk. Het lijkt erop alsof de vrouwen in De storm erg weinig gelegenheid krijgen zichzelf te profileren; dat doen de mannen wel voor hen.

In hoeverre is de emancipatie van het vrouwelijke personage een feit of een fictie? Twintig jaar geleden was er veel meer aandacht voor de manier waarop vrouwen op het toneel werden gerepresenteerd dan nu. In de jaren tachtig werden er in Nederland feministisch georiënteerde gezelschappen opgericht (Theater '80; later Persona, en het Spiegeltheater). Persona hield zich bijvoorbeeld specifiek bezig met de herinterpretatie van klassieke teksten vanuit een feministisch perspectief. Tegenwoordig lijkt het woord 'feminisme' allerlei negatieve connotaties op te roepen. Maar het mannelijk geslacht wordt door zelfbewuste vrouwen dan ook niet langer als een tegenstander gezien, met als gevolg dat zich meer alliantiemogelijkheden aandienen waardoor de noodzaak tot het beschermen en ontwikkelen van de eigen groep vermindert.

Bij de enscenering van repertoirestukken kan de vraag wat het stuk ons kan vertellen over de actualiteit een probleem oproepen. Eén van de onderdelen van dat probleem schuilt in het feit dat de positie van de vrouw in de hedendaagse maatschappij ten opzichte van de situatie in de tijd dat de repertoirestukken werden geschreven, de afgelopen eeuwen veel meer en ook veel sneller is veranderd dan de positie van de man. Het theater is een zeer geschikt communicatiemiddel om een directe reflectie op de werkelijkheid te geven. Zou het niet mooi zijn als de mogelijkheden van dit medium werden aangegrepen om opnieuw te reflecteren op de positie van de vrouw in de hedendaagse maatschappij? (Joanne Mensert)

Verder lezen - zie dramaturgische achtergrondinformatie

| Meer