Motel Detroit 3
De storm

Appel en Wereld 2005/2006 De storm De ondergang van de Batavia

Een Shakespeariaanse tragedie van Nederlandse bodem. Een verhaal dat nog maar eens de dunne draad van de beschaving en de menselijkheid blootlegt. Je zou verwachten dat mensen die na een schipbreuk samen op een eiland stranden er alles voor over hebben om elkaar te helpen en samen te overleven. Niets is minder waar. Hebzucht, egoïsme, machtswellust steken als virussen de kop op. Deze kleine groep slaagde er niet in een vreedzaam evenwicht te vinden op een klein eiland.

Het schip de Batavia werd in 1628 op de Peperwerf in Amsterdam gebouwd voor de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC). Op 4 juni 1629 sloeg het schip lek op een rif van de Wallabi-groep voor de Australische westkust. Dit rif hoorde bij het gebied van de eilandengroep Houtman Abrolhos. Van de 341 bemanningsleden verdronken er al gelijk 40 in de branding.

De dramatische geschiedenis van het retourschip de Batavia spreekt tot op de dag van vandaag tot de verbeelding. De hoofdrolspelers waren de opperkoopman Francois Pelsaert, de schipper Adriaan Jakobsz en de onderkoopman Jeronimus Cornelisz. Deze laatste was eigenlijk een failliete apotheker uit Haarlem die wegens ketterse denkbeelden moest vluchten uit de Republiek.

Tijdens de heenreis ontstond door weerzin tegen Pelsaert bij de schipper het idee de Batavia te kapen. Destijds vervoerden de VOC-schepen op de heenreis veel goud en zilver om in de Oost handel te kunnen drijven. Adriaan Jakobsz en Jeronimus Cornelisz verzamelden daarom een groep gelijkgestemden om hen heen en hadden al een incident gearrangeerd waaruit de muiterij moest ontstaan, maar het plan kon niet worden uitgevoerd door de schipbreuk voor de westkust van Australië.

Na zo veel mogelijk mensen veiliggesteld te hebben op de eilanden van de archipel, zeilden opperkoopman Pelsaert en schipper Jakobsz met de overgebleven grote sloep naar Batavia om hulp te halen. Jeronimus Cornelisz, die achterbleef, was zich er goed van bewust dat Pelsaert in Batavia de vermeende kaping zou rapporteren en misschien wel de volledige schuld in zijn schoenen zou schuiven. Hij zette het plan van de muiterij door: hij wilde proberen het hulpschip - dat wellicht zou terugkomen uit Batavia - te kapen. Daarom was het nodig om als muiters een meerderheid op de eilanden te krijgen. Hij deed dit enerzijds door groepen sterke schipbreukelingen onder valse voorwendselen naar afgelegen eilanden te verplaatsen en anderzijds door moordpartijen onder de verwachte tegenstanders te organiseren.

Zo stuurde hij soldaten, onder leiding van Wiebe Hayes, zonder wapens weg om water te zoeken op een ander eilandje. Wiebe hoorde van de mensonterende toestanden en besluit 'zijn' eiland tot het uiterste te verdedigen. Zo werd deze eenvoudige soldaat uit Winschoten een mensenredder van 73 zielen.

De groep van Cornelisz heeft een waar schrikbewind gevoerd onder de reizigers: ongeveer 120 mensen werden door hen vermoord. De laatste slag die hij moest leveren, het uitschakelen van de soldaten die hij naar een ander eiland had verplaatst, werd onderbroken door de komst van het reddingsschip Saerdam. De leider van de soldaten, Wiebe Hayes, kon Pelsaert, die het schip aanvoerde, tijdig waarschuwen voor de ophanden zijnde kaping. Pelsaert en zijn mannen waren daardoor snel in staat de opstand de kop in te drukken. Vrijwel alle deelnemers aan de muiterij kregen ter plaatse of later in Batavia de doodstraf. Opmerkelijk is verder dat Jeronimus Cornelisz, de leider van het schrikbewind op de eilanden, zelf geen moorden heeft gepleegd. Zijn intelligentie, overtuigende praat en lage moraal waren voldoende om anderen zover te krijgen. Van de 341 opvarenden van de Batavia kwamen er uiteindelijk slechts 68 in Batavia aan.

De wreedheid van Cornelisz kende geen grenzen. Zo liet hij een predikantengezin uitmoorden. Iedereen behalve de oudste dochter werden vermoord. De dochter nam hij bij zich als seksslavin.
(Alain Pringels)

Bron: Mike Dash, De ondergang van de Batavia, De Arbeiderspers, Amsterdam, 2005

Verder lezen - zie dramaturgische achtergrondinformatie

| Meer