|
|
|
 |
|
Hannah Arendt: Filosofie van het kwaad
Hannah Arendt stelde het in de moderne filosofie verwaarloosde thema van het kwaad weer aan de orde. In The Origins had ze het over 'radicaal kwaad', kwaad omwille van het kwaad. Dit niet in de filosofische traditie voorziene kwaad, tast ons wereldbeeld, onze menselijkheid aan. Totalitarisme verandert mensen op bijna wetenschappelijke wijze in overbodige, onmenselijke wezens. Concentratiekampen waren voor Arendt laboratoria waar mensen omgevormd werden tot levende lijken. De daders moordden er zonder persoonlijk motief; totalitarisme berooft de mens 'van de tragiek van zijn geweten'. Radicaal kwaad is geen potentie van de mens maar een effect van een los van mensen opererend systeem. Niet al te menselijk, maar onmenselijk. Een kwaad dat niet langer individueel, niet langer persoonsgebonden is, en dus ook niet bijgestuurd, niet 'verbeterd' kan worden. Toen Hannah Arendt in 1961 naar het Adolf Eichmann proces ging, had ze een duidelijke hypothese in haar hoofd. Ze wilde nagaan of mensen onder totalitaire omstandigheden inderdaad gedachteloos, overbodig en banaal worden. Zo kwam ze uit bij de banaliteit van het kwaad, een niet door demonen ingegeven kwaad, zonder sterke motieven of tragische persoonlijkheid. Radicaal kwaad, het product van een onpersoonlijk systeem, kàn ook 'niets beginnen met traditionele misdadigers, alleen met gedachtelozen'; mensen die nadenken vormen een bedreiging voor het totalitarisme. Als kwaad het werk van gedachtelozen is, is niemand nog veilig. Dit alles bracht Arendt tot de vraag hoe het persoonlijk geweten functioneert. Denken helpt om het goede te doen maar het volstaat niet. Je moet jezelf voortdurend ter discussie stellen, een sceptische levenshouding aankweken, naar buiten treden, de relatie met anderen aangaan. Een politieke gemeenschap, met ruimte voor verscheidenheid en een stem voor iedereen - dat waren voor Arendt de basisvoorwaarden voor een gezonde oordeelsvorming.
(Gie Van Den Berghe, Filosofie van het kwaad, Standaard der Letteren, 23 september 2005)
Verder lezen - zie dramaturgische achtergrondinformatie