|
|
|
 |
|
De dood en de relativering van alle waarden in het licht van het voortdurende bedrog staan centraal in zijn werk. Het is het werk van een solist, 'eines Einzelgängers', die zijn publiek een heel concrete, maar meestal banale, situatie voorlegt. De personages van Bernhard zijn meestal mensen met een hoog ontwikkelingsniveau die zich in lange spottende tirades uitlaten over de stompzinnige massa. Hij valt hiermee zowat alles aan wat Oostenrijk heilig is. Hij noemt Oostenrijk trouwens een 'nationaalsocialistisch-katholieke' staat. Relativering of dubbelzinnigheid is bij Bernhard ver te zoeken. Zijn personages nemen categorische en absolute stellingen in waarin het gelijk, bijna altijd gespeend door vooroordelen, steeds aan hun kant staat. Om hun gelijk te halen gaan ze dikwijls in overtreffende trap tekeer waarbij de personages zich, als varkens in de modder, wentelen in hun obsessionele idee-fixe. Overdrijving en herhaling zijn daarbij stijlmiddelen bij uitstek. Hij componeert die herhalingen en overdrijvingen zorgvuldig, waardoor zijn stukken getuigen van een bijzonder taalmuzikaliteit. Inspiratie hiervoor haalt Bernhard uit de barokmuziek. Het resultaat is een taalsymfonie die een grote virtuositeit van de speler eist. Humor is het mooiste neveneffect van zijn stukken.
Met Vor dem Ruhestand mengt Bernhard zich op een satirische manier in de discussie over de minister-president Karl Filbinger die na de capitulatie van nazi-Duitsland aan een doodvonnis ontsnapte.
Voor het pensioen werd tien jaar voor de val van de Berlijnse Muur geschreven. Het is een krachtige metafoor geworden van het failliet van de ideologie in de 20e eeuw. De machteloosheid van het socialisme (gesymboliseerd door de verlamde Clara) tegenover een rechtse ideologie die dankzij haar principes van zelfverheerlijking en uitsluiting steeds een uitweg vindt, en schijnbaar overleeft. Schijnbaar, want geeft Bernhard niet hoopvol aan dat die rechtse principes naar de zelfvernietiging leiden?
Thomas Bernhard kan moeilijk met een bepaalde literaire trend worden geassocieerd. Zijn tragisch-komische stijl wordt gekarakteriseerd door een zekere muzikaliteit dankzij de herhalingen en de variatie aan zinnen en formuleringen.
Hij geloofde dat het onmogelijk was om de wereld in al haar wreedheid en horror voor te stellen: 'Wanneer men met deze gruwelijkheden geconfronteerd wordt kan men alleen maar een meester in overdrijving worden' aldus Thomas Bernhard, die niet toevallig zelf een absolute meester in overdrijving kan worden genoemd. Het komische bij Bernhard zit hem in de grote contrasten waarmee hij het kwade en tegelijkertijd de banaliteit van de mens schetst. Zonder ooit grotesk te worden verkruimelen de grootse, pocherige ego's tot as, door het vuur waarin ze elkaar verteren.
Bernhard: 'Het toneel heeft me al van jongs af gefascineerd. Dat is niets nieuws voor me, daar speel je dan mee. Je schrijft een stuk dat voor die en die mensen is en dat wordt dan door hen gespeeld, als ze het doen. Toneel is altijd iets hachelijks, iets karakterloos. Voor een toneelstuk komt absoluut geen karakter kijken, moraal ook niet. Het zijn allemaal viespeuken, zwakkelingen.'