|
|
|
 |
|
'We beginnen een nieuw leven, een leven voor de kunst!' (Gennadi, rondreizend acteur. Uit: Het woud )
Jeugd en opleiding
Alexander Ostrovski, de Russische toneelschrijver, werd geboren in 1823 als zoon van een advocaat die werkzaam was onder Moskouse handelaren. Zijn moeder sterft wanneer hij acht jaar oud is, waarna zijn vader hertrouwt met barones Emilia Andreyevna. Dit huwelijk brengt het gezin Ostrovski meer welvaart en doet hen bovendien toetreden tot de Moskouse adel. Onder zijn stiefmoeders invloed krijgt Ostrovski een uitgebreide scholing, waardoor hij een grote liefde ontwikkelt voor literatuur en theater. Nadat hij zijn opleiding aan het gymnasium cum laude heeft afgerond (1835-1840) en drie jaar rechten heeft gestudeerd aan de Universiteit van Moskou (1840-1843), betreedt hij in opdracht van zijn vader de civiele dienst als werknemer van het Court of Conscience in Moskou. Twee jaar later stapt hij over naar het Court of Commerce, waar hij werkzaam blijft tot zijn dienstontslag in 1851. Al tijdens zijn studie besteedt Ostrovski veel tijd aan theater: het schrijven van poëzie en discussiëren over literatuur. Zijn eerste theaterbaantje is als souffleur in het Maly Theater. Zowel tijdens zijn privéleven als in zijn werkkring komt hij in contact met personen die de inspiratie vormen voor zijn belangrijkste toneelpersonages.
Schrijfcarrière
Als toneelschrijver onder een despotische regering ondervindt Ostrovski veel moeilijkheden. In de periode dat hij werkt bij het Court of Commerce begint hij met schrijven over de mensen van ‘boven-de-rivier'. Het lukt hem om The Bankrupt voor te dragen in het huis van Professor S.P. Shevyrev. Dit is het begin van zijn literaire carrière. In 1849 verzamelt Mikhail Pogodin, uitgever van het literaire tijdschrift The Muscovite, een aantal hooggeplaatste Moskouse ambtenaren in zijn woning om te luisteren naar Ostrovski's herziene versie van The Bankrupt. Hierna krijgt Ostrovski toestemming om het stuk te publiceren, mits hij het opstuurt naar de censuurcommissie om ook toestemming te krijgen om het stuk op te voeren. Na aanvankelijke twijfels zendt Ostrovski het stuk op, maar in plaats van toestemming te krijgen wordt elke publicatie of opvoering verboden. Tevens wordt opdracht gegeven om Ostrovski's leven te onderzoeken en hem onder toezicht te plaatsen.
Twee jaar daarvoor publiceert Ostrovski een scène van A Family Affair welke drie jaar later, in 1850, volledig verschijnt. Hiermee wordt hij definitief gezien als een onmiskenbaar talentvolle schrijver. De Moskouse koopmannen zijn kritisch over Ostrovski's scherpe tekening van de commerciële moraal. Besprekingen van het stuk in de pers en uitvoeringen op het toneel worden verboden. Het stuk verschijnt pas in 1859 in gewijzigde (gecensureerde) vorm. Deze versie wordt in 1861 opgevoerd: in zijn originele vorm verschijnt het stuk uiteindelijk in 1881. A Family Affair was tevens de reden achter Ostrovski's ontslag uit de civiele dienst.
Na zijn ontslag houdt Ostrovski zich alleen nog bezig met schrijven. Tussen 1843 en 1860 schrijft hij rake personageschetsen in de taal van de lagere middenklasse. In 1856 maakt Ostrovski een reis langs de Volga. Deze reis inspireert hem tot het schrijven van onder andere Het woud.
Vanaf 1860 staan historische onderwerpen centraal; historische drama's, bedoeld om te lezen in plaats van op te voeren. De reden hiervoor is dat Ostrovski de censuur op zijn werk zat was.
‘Ja, maat, ik heb gebroken met het theater, en nu heb ik er spijt van. Ik speelde goed! Mijn God, ik was goed!' (Gennadi, de rondreizende acteur. Uit: Het woud)
Vanaf 1868 is zijn toneelwerk, waaronder Wolves and Sheep en To Every Sage His Share of Folly, vooral satirisch. Uitzondering is Snow Maiden; een sprookje geschreven in vers. Tchaikovski schreef muziek voor dit stuk en Rimsky-Korsakov schreef zelfs een opera gebaseerd op Snow Maiden. In de laatste jaren van zijn schrijfcarrière schrijft Ostrovski stukken die getypeerd kunnen worden als ‘melancholische komedies', waarin thema's als onbeantwoorde liefde en bedrogen hoop worden belicht. De meest prominente stukken uit deze laatste jaren zijn Without a Dowry en Without Guilt Guilty.
Overige werkzaamheden
In 1865 richt Ostrovski in samenwerking met de pianist Nikolav Rubinstein, de acteur Dadovsky en de muziekcriticus Vladimir Odoevsky, de Kring van Acteurs op. De Kring produceert stukken die geschreven zijn voor het volk. Ook kunnen nieuwe acteurs via de Kring van Acteurs spelen in kwalitatief goede producties.
‘Een echte actrice, da's een vrouw die zich voor de liefde in het water zou gooien. Ik zou het moeten zien om het te geloven. Pas als ik haar zelf uit het water zou halen zou ik het geloven.' (Gennadi, rondreizend acteur. Uit: Het woud)
Naast zijn toneeldrama's schrijft Ostrovski ook uitvoerig over toneel, hij gelooft: ‘De toneelschrijver vindt niet uit wat er gebeurt omdat dit voortkomt uit het leven, de geschiedenis of legendes.' Zijn missie is het creëren van een ‘illusie van leven' op het toneel door middel van natuurlijk en expressief spel. In 1882 schrijft hij een memorandum over toneelscholen waarin zijn ideeën over de acteur zijn samenvat. Volgens Ostrovski dient de acteur de techniek diepgaand te bestuderen en te oefenen: de acteur is een plastische artiest. Ook schrijft hij dat censuur schrijvers ertoe beweegt om zelfcensuur toe te passen, uit angst dat hun werk anders verboden wordt. Hij stelt dat de censoren zelden gekwalificeerd zijn voor hun taak en dat het geld dat betaald wordt voor het werk van de schrijver niet langer gepast is aangezien het gebaseerd is op de in 1827(!) opgestelde voorschriften. Hij tracht het Russische theater, dat volgens hem verstard is geworden vanwege het monopolie van het Imperiale Theater, op verschillende vlakken te verbeteren.
‘Ik heb ruzie met alle theaterdirecteuren. Ze schatten ons artiesten niet naar waarde, maat, ze leven van de intriges die ze om zich heen spinnen.' (Gennadi, de rondreizende acteur. Uit: Het woud)
Ondanks het succes van zijn toneelstukken, merkt Ostrovski daar (financieel) weinig van. Door overwerk gaat zijn gezondheid achteruit. De ‘trieste' stijl van een serie stukken die hij schrijft na 1860 is hier waarschijnlijk de oorzaak van. Sin and sorrow are common to all (1863) is een typisch voorbeeld hiervan. Hij schetst in dit stuk een tragisch incident, welke ontstaat na een conflict tussen twee sociale klassen; de handelaren en de adel.
‘U kunt zich niet voorstellen, m'n vriend, hoe moeilijk ik afstand kan doen van mijn geld.' (Raisa, een rijke landgoedbezitster. Uit: Het woud)
Tegen het einde van zijn leven gaat het hem materieel beter. Er is geen enkel theater in Rusland, waar zijn stukken niet worden gespeeld. Vanaf 1874 tot aan zijn dood bekleedt Ostrovski de positie van President van de Society van Russische Toneelschrijvers. In 1885 wordt Ostrovski artistiek directeur van de Moskouse Staatstheaters. Het Maly Theater werd ook wel ‘Het Huis van Ostrovski' genoemd, omdat zijn invloed zo groot was. Helaas beleeft Ostrovski niet de hervormingen binnen het Russische theater waarover hij met zoveel betrokkenheid schreef en sprak. De veeleisende verplichtingen van zijn functie als artistiek directeur blijken te veeleisend voor Ostrovski's gezondheid; een jaar later (1886) sterft hij op drieënzestigjarige leeftijd.
Karakterisering van Ostrovski's toneelwerk
Ostrovski's toneelwerk belicht een belangrijke kant van het Russische leven welke door de prozaschrijvers (waaronder Dostoyevski en Tolstoi) vrijwel ongemoeid is gelaten. Tolstoi en Dostoyevski waren edelmannen van geboorte en schreven over de fortuinen van de Russische adel of over de boeren wiens dorpen grensden aan de adellijke landgoederen. Het leven van de Russische koopman wordt Ostrovski's schrijversgebied. Ostrovski schreef meer dan vijftig toneelstukken, waarvan De Storm het bekendste werk is.
Centraal in zijn werk staat de Russische middenklasse die hij karakteriseert als corrupt en hebzuchtig. Als gevolg hiervan worden zijn toneelwerken regelmatig verboden. Het is niet toevallig dat in Het woud (1870) Ostrovski's enige personages die niet gedreven worden door eigenbelang, twee rondreizende acteurs zijn, aangezien acteurs helden zijn volgens Ostrovski.
‘Vandaag de dag hebben alleen de dramaspelers nog een hart' (Arkady, rondreizend acteur. Uit: Het woud)
Ostrovski is als Russische auteur de enige die uitsluitend voor theater schrijft. Zijn kracht ligt in het drama van ‘de manieren': hij schetst realistische beelden van het Russische leven van de Russische stadsklasse en de lagere adel. Het leven in Rusland is net als elders gevarieerd, zodat Ostrovski zijn toon in de loop van de jaren kon wijzigen, zonder de waarheid geweld aan te doen. Als toneelschrijver is Ostrovski bovenal een realist. Hoewel hij een meester is van de realistische techniek, moet hij niet vergeleken worden met bijvoorbeeld Ibsen. Zijn stukken bevatten niet de nette, precieze constructie, maar wel bladzijden vol dialoog die soms slechts dienen ter verheldering van de karakters of van een weergave van de dagelijkse werkelijkheid. Veel stukken eindigen met relatief onbelangrijke dialogen. In andere drama's blijft de vraag liggen hoe de belangrijkste handeling zal eindigen.
Ostrovski gebruikt het schrijven van toneelteksten niet expliciet voor het aan de kaak stellen van sociale problemen of moraliteit. Hij is geen revolutionaire denker of een tegenstander van de bestaande maatschappij. Hij valt lijfeigenschap aan, niet als een revolutionair, maar als aanhanger van een grote groep gematigde hervormers. Als een van de meest nationale auteurs, verliest Ostrovski's werk veel kracht in vertalingen. Zijn schrijfstijl is scherp: hij is een meester in het Russische dialect. Het vertalen van het Moskouse dialect in een equivalent is bijna onmogelijk. Ostrovski's personages zijn net zo herkenbaar als zijn taalgebruik: koopmannen, jonge meisjes en adel. Samen vormen zij het materiaal waarmee hij zijn drama's opbouwt. Mannen en vrouwen leven, hebben lief, handelen en stelen in Ostrovski's wereld, net als in de wereld om ons heen. In zijn toneelwerk kunnen we het Russische leven bestuderen zoals hij het kende en beleefde.
Ostrovski: een gepassioneerd schrijver die zich inzette voor de toneelschrijfkunst (met name voor werk over de middenklasse), voor de afschaffing van de censuur, voor betere toneelopleidingen en voor een theaterpraktijk voor het gewone Russische volk.
Eline Ebbekink (stagiaire dramaturgie)