|
|
|
 |
|
Zwijg en consumeer
Is de titel van een opiniestuk dat door Rik Pinxten, hoogleraar aan de Universiteit Gent, op 31 december 2003 gepubliceerd werd in het Vlaamse dagblad De Morgen. Het is een vurig pleidooi om de uitwassen van het alles verslindende neoliberalisme aan democratische banden te leggen. Wat heeft het kapitalisme vroeger of nu met democratie te maken? Kapitalisme is de economische vorm van winstmaximalisering door sommigen, en dus ten koste van velen. Dat dit gemakkelijker is voor die sommigen, wanneer ze 'vrij van weerstand' door anderen kunnen ageren is natuurlijk juist. Maar dat dit dan weer de vrijheid voor iedereen meebrengt is gewoon een brutale leugen, stelt Rik Pinxten. Een citaat:
'Een nieuwe versie van het 'wilde kapitalisme' is wereldwijd actief geworden: het is toegestaan of zelfs 'in' om winstcijfers op korte termijn te laten bepalen of een bedrijf blijft bestaan of gesloten wordt. (...) De ideologieën (die nu dood en begraven zijn) stelden voorop dat die markt niet 'vrij' was of mocht zijn, maar door een menselijke tegenmacht gecorrigeerd of bijgestuurd moest worden. Je wordt bijna als een zwakzinnige bekeken als je beweert en stelt dat de markt potentieel een antimenselijk en zelfs gevaarlijk mechanisme in de handen van enkelen is, en vaak tegen de belangen van velen. De markt regelt, normaliseert, schrijft voor, of rationaliseert, zo heet het. Wat is dit voor redenering? Is de markt God? Of is de markt een natuurfenomeen dat ons zijn wetten oplegt? Als verlichtingsdenker blijf ik bij de overtuiging dat de markt een door de mens gemaakt fenomeen is, dat bijgevolg door de mens gestuurd of bijgestuurd mag en moet worden. Is het niet de markt die een overvloed aan wapens op de wereld blijft brengen? Is het niet de markt die door de ongelijke verdeling van welvaart in de wereld tot de vernedering en frustratie van velen en hoogmoed en uitbuiting door weinigen leidt? (...) Hoe staan we als mensen vanuit een christelijk, een vrijzinnig of een atheïstisch humanisme tegenover die nieuwe canonisering van de markt, waaraan we opgeroepen worden ons te onderwerpen? (...) Sloganesk zeg ik: eerst moeten we ons onderwerpen aan God en zijn openbaring, dan aan koning en staat, en nu dus aan de markt. Is er iets veranderd in onze mentaliteit of zijn we nog steeds onderworpen? (...) Als er sprake is van een unieke drijvende kracht in de westerse traditie, dan is dit wel die van de kritiek en zelfkritiek. (....) Dat is onze unieke bijdrage aan de wereld, meen ik, en zonder dat zijn we slechts een mierenmaatschappij. Of die mierenmaatschappij op consumptie en rationele productie van consumptieartikelen gebaseerd is zoals de 'vrije markt' predikt (en zoals ze bestaat bij de mieren en bijen overigens) of op een goddelijke visie op de geordende wereld, maakt niets uit. Het basismodel is in alle gevallen dat van de mens die zich onderwerpt, en zijn kritische houding opgeeft en moet opgeven. Dat is mijn analyse en tegelijk mijn oproep: laten we dit kwetsbare maar nobele project van kritiek en creativiteit voortzetten, en zoeken naar alternatieven op het wrede wilde kapitalisme dat ons aangepraat wordt. Rationaliteit is daarbij slechts een instrument en geen weg op zich, want rationaliteit is blind, een middel dat doel noch intuïtie kan leveren. Medemensleijke redelijkheid lijkt meer belovend, want het gaat ervan uit dat de mens feilbaar is en opties neemt of verzint, die op hun houdbaarheid en op hun humaniteit getest mogen worden. (...) Wel een open, kritisch en creatief zoeken naar datgene wat niemand al weet: hoe leven we meer egalitair en rechtvaardig samen in een steeds complexere wereld? Hoe kunnen we onze creatieve vaardigheden, zoals we die vormgeven in wetenschap, kunst en maatschappelijke voorstellen, meer aan bod laten komen in plaats van een haast dwangmatig rationeel-economisch model dat vooral onzekerheid ('liberalisering' door commercialisering?) en kommodificatie (alles is te koop, inclusief mensen) lijkt voort te brengen? De wereld van morgen moet niet meer en sneller worden voor sommigen, maar beter en leefbaarder voor allen.'
Alain Pringels
bron: Rik Pinxten, Zwijg en consumeer, Opiniestuk in De Morgen, 31 december 2003