|
|
|
 |
|
Break, heart, I prithee break (V.3)
William Shakespeare werd eind april 1564 (de exacte datum is onbekend) geboren in Stratford-upon-Avon. Zijn vader John Shakespeare was een handschoenenmaker en later handelaar in wol. Zijn moeder Mary Arden was de dochter van een welgestelde boer uit een nabijgelegen dorp. Hoewel het niet is vastgelegd wordt aangenomen dat William naar de King's New School ging, de basisschool in Stratford. Wat wel zeker is, is dat William op zijn achttiende trouwde met Anne Hathaway en dat op 26 mei 1583 hun eerste dochter Susanna werd geboren. Op 2 februari 1585 werd de tweeling Hamnet en Judith geboren. Shakespeare's enige zoon Hamnet overlijdt op 11-jarige leeftijd. Over de jaren tussen 1582 en 1590 weten we eigenlijk weinig van Shakespeare's leven. Zeker is dat hij in deze periode is begonnen met schrijven en dat hij (al dan niet met zijn familie) naar Londen is verhuisd. In Londen probeerde hij carrière te maken als acteur en toneelschrijver. In 1594 volgt wat je zijn doorbraak zou kunnen noemen: hij sluit zich aan bij de toneelgroep Lord Chamberlain's Men en blijft aan de groep verbonden tot zijn dood in 1616. Zijn eerste stukken, waaronder Het temmen van de feeks en de drie delen van Koning Henry VI, schreef Shakespeare hoogstwaarschijnlijk voordat hij zich bij de Lord Chamberlain's Men voegde. De stukken die hij speciaal voor deze groep schreef zijn onder andere Romeo en Julia, Midzomernachtsdroom, De koopman van Venetië en Koning Richard II. In 1599 werd het Globe Theatre in Londen geopend, het eigen theater van de Chamberlain's Men. Vanaf dat moment schreef Shakespeare zijn stukken waarschijnlijk ook specifiek voor dat theater. Voorbeelden hiervan zijn Julius Caesar, Hamlet en Othello. King Lear schreef Shakespeare in de periode 1603-1608.
The weight of this sad time we must obey,
Speak what we feel, not what we ought to say (V.3)
In King Lear komt zowel het hoogste als het laagste van een maatschappij aan bod; van koning tot bedelaar reis je in je verbeelding van een koninklijk paleis naar een hut op een kale vlakte. Een verhaal over menselijke waanzin, hebzucht en corruptie. Met een fatale afloop; zowel Lear als zijn drie dochters en de nar sterven. Een onverdraaglijk einde... Shakespeare schetst een wereld waarin geweld de norm is. Bijna 150 jaar lang werd het stuk bewerkt met een happy end (van 1681 tot 1838). Pas na de vernietigende waanzin van de Tweede Wereldoorlog werd het stuk als één van de grootste tragedies van Shakespeare in ere hersteld. De tijd was rijp om het nihilistische karakter van het stuk, het niets ontziende afstropen van een koning tot een hoopje niets, uit te drukken. Zegt dit iets over de gelijkenissen tussen Shakespeare's eeuw en onze 20ste eeuw...?
This is a naughty night to swim in (III.4)
Net als King Lear had ook Shakespeare drie kinderen. Susanna, de oudste, wordt geboren in 1583, 6 maanden na Shakespeare's huwelijk met Anne Hathaway. Twee jaar later krijgen de Shakespeare's de tweeling Hamnet en Judith. Beide genoemd naar Shakespeare's beste vrienden Hamnet Sadler en zijn vrouw Judith. In 1596 sterft Hamnet, waarschijnlijk ten gevolge van de pest. Susanna trouwt op 24 jarige leeftijd met dokter John Hall. Hij had zich in 1600 als arts in Stratford upon Avon gevestigd. Dat William deze dokter een goede partij voor zijn dochter vond, blijkt uit het feit dat hij hen aanwees als uitvoerders van zijn testament. Shakespeare huwelijkte zijn jongste dochter Judith uit aan de zoon van William Quiney. Een paar dagen voor het huwelijk tussen Judith en Thomas Quiney, die een herberg bezat in Stratford, maakte William zijn testament op. Maar de goede sfeer die rond dit huwelijk hing keert snel om wanneer Thomas een ander meisje zwanger gemaakt. Het jonge koppel, Judith en Thomas wordt uit de kerk verbannen. De familie wordt in een schandaalsfeer door het slijk gesleurd. Het zet William ertoe aan zijn testament te veranderen. Hij zorgt ervoor dat Judith na zijn dood, op haar naam, een som geld krijgt. Het grootste deel van de erfenis gaat naar Susanna, de oudste dochter. Aan zijn vrouw Anne, die wettelijk een derde van het landgoed kreeg, laat Shakespeare zijn ener beste bed na. Of we dit moeten interpreteren als een belediging of een hulde van zijn liefde voor haar, zullen we nooit te weten komen. Thomas Quiney wordt veroordeeld voor vleselijke gemeenschap met een zekere Margaret Wheeley die samen met haar baby in het kraambed is gestorven. Omdat hij schuld bekent, wordt zijn publieke straf omgezet in een boete.
When we are born, we cry that we are come
To this great stage of fools (IV.6)
King Lear werd voor het eerst op 26 december 1606 opgevoerd voor koning James I en zijn zonen. Beide zonen droegen de titels van hertogen van Albany en Cornwall. De namen van de echtgenoten van Goneril en Regan. De politieke vragen die Shakespeare aanpakt gaan over het verschil tussen deugdzame ongehoorzaamheid en verraderlijke trouw. Rechtvaardigheid is afhankelijk van wie de macht in handen heeft. Daartegenover stelt hij Lear en Gloucester zelf verantwoordelijk voor de conflicten die hun gedrag uitlokken en die alleen in geweld kunnen eindigen; families worden vernietigd, broers tegen broer, zus tegen zus. Als die twee oude mannen het meeste lijden, komt dat omdat hun handelingen anderen in hun hebzucht tot geweld en moorddadigheid hebben gedreven.
Thou shouldst not have been old till thou hadst been wise (I.5.)
Ongeveer net zolang als dat het stuk werd bewerkt met een happy end, heeft men de rol van de nar geschrapt. Lear heeft een heel hechte band met zijn nar. De chaos die de gek creëert is slechts schijn. Hij probeert slechts antwoord te geven op de ondraaglijkheid van het zijn. Herman Pleij schrijft in De eeuw van de zotheid: ‘In de Middeleeuwen verwerft de zot zich geleidelijk aan een hoofdrol (...) om in de zestiende eeuw het toneel volstrekt te domineren Maar daarna is het snel afgelopen met die centrale positie. Het hele theater van de zotheid verdwijnt naar de marges van de samenleving als meer incidentele feestverbeelding, in het bijzonder carnavalsentourage.' De nar is dé kenner van de menselijke drijfveren die hij te pas en te onpas onthult. Hij neemt geen blad voor de mond. Anderzijds is hij de belichaming van al wat niet deugd, redeloos, smerig en onbeschaafd is. De nar presenteert een omgekeerde wereld die uitnodigt tot wijze bespiegelingen. Pleij: ‘Misschien is de meest oorspronkelijke zot wel de onnozele die geheel onbevangen en niet gehinderd door geleerdheid de waarheid zonder omwegen zegt.' Toch kwamen nogal wat zotten in moeilijkheden. Ook Lears nar wordt uiteindelijk opgehangen... Vooral in nabijheid van machthebbers kan de gevraagde openhartigheid soms verkeerd uitpakken. De nar van een koning had dan ook een heel ambivalente positie binnen het hof; ‘laverend tussen enerzijds de huisdieren en het hondenhok en anderzijds de meest intieme vertrekken van de vorst. (...) Alleen bij zijn nar kan de vorst doen en laten wat hij wil. Hij is niet alleen in de gelegenheid om alles te vragen wat er in hem opkomt, maar hij kan vooral rekenen op eerlijke antwoorden. En als zijn nar daarvoor al te gek is, kunnen zijn ongebruikelijke antwoorden en andere wartaal naar believen door de vorst uitgelegd worden. Maar altijd bevindt deze zich met zijn nar in het domein waar vrees, onderdanigheid en vleierij zijn uitgeschakeld en de bestaande verhoudingen niet meer gelden.' De nar verschijnt meestal in het gezelschap van zijn marot, een knots met aan het uiteinde een kopie van zijn gezicht. De marot heeft de functie van een spiegel. ‘De verwarring stijgt ten top als deze marot, toch het evenbeeld van de nar, zich op het toneel ontpopt als juist diens tegenhanger.' Dit is het prille begin van wat wij nog steeds kennen als de buiksprekeract. De marot liet de nar toe om heel provocerende vragen met betrekking tot actuele politieke en sociaaleconomische problemen te stellen. Dat dit heden ten dagen nog steeds kan bewijst de Amerikaan Jeff Dunham met zijn pop Achmed, the dead terrorist... (zie YouTube Jeff Dunham - Achmed the Dead Terrorist).
Does any here know me? Why, this is not Lear. Does Lear walk thus, speak thus? Where are his eyes? (I.1.)
Hubert loopt door de grote lege ruimte. Een antiek bureau, een stoel, een aantal zwaarden, een kroon, kostuums, een grote spiegel, kandelaars, koffers staan lukraak opgesteld. Hubert slentert er langs, neemt alles in zich op en begint langzaam een kostuum aan te trekken. Letterlijk een acteur op zoek naar Lear. Hij neemt de kroon in zijn hand en wandelt langs de rekwisieten om hem heen. De kroon bungelt nonchalant aan zijn vinger. Het doet denken aan Jan Kott die in Shakespeare tijdgenoot schrijft: 'De mens wordt op het toneel geworpen. Hij probeert achter de coulissen te vluchten, maar wordt vandaar weer op het toneel getrapt.' Hubert stopt bij het bureau, zet de kroon op zijn hoofd, zucht, pakt de kroon en gooit ‘m op het bureau. Van de klap vallen gelijktijdig drie kaarsen die in een kandelaar met vier kaarsen staan. Eén kaars blijft fier rechtop staan. Het toeval brengt ons een mooie metafoor van King Lear: de koning legt zijn kroon neer en wil de macht verdelen over zijn drie dochters. Zijn drie dochters gaan ten onder... (*)
(*) Hubert: 'Ondertussen hebben we veel van die spullen laten weghalen. Hoe minder we overhielden, hoe beter het werd. Maar dat moment, dat was magisch...'