|
|
|
 |
|
Dürrenmatt noemt Het bezoek van de oude dame een tragische komedie. 'Ik beschrijf mensen, geen marionetten, een handeling, geen allegorie, ik bouw een wereld op, geen moraal, zoals men mij dikwijls verwijt, ja ik doe geen enkele poging om mijn stuk met de wereld te confronteren, omdat dit op een natuurlijke manier al gebeurt, als er publiek naar theater komt tenminste.' Dit schrijft Dürrenmatt in zijn voorwoord bij de eerste uitgave van zijn stuk. Dit toneelstuk staat in het teken van de naoorlogse hoogconjunctuur en is een kritiek op het politieke conservatisme uit die tijd. Door de steun van het Marshallplan ontstaat in het door de oorlog vernietigde Europa een ongekende economische opleving. In de Bondsrepubliek Duitsland spreekt men in verband met deze periode over het 'Wirtschaftswunder'. In Zwitserland, het moederland van Dürrenmatt, onderging men de gevolgen van deze hoogconjunctuur in alle hevigheid. Zwitserland werd door zijn neutrale status tijdens de oorlog gespaard van oorlogsleed. Na de oorlog werd het leven van een groot deel van de Zwitsers bedwelmd door een paradijselijke zorgeloosheid. Vooral de kapitaalkrachtigen profiteerden van het 'Wirtschafstwunder'. Geld zorgde voor macht. Daarnaast werden tijdens deze naoorlogse periode oude machtstructuren hersteld. Dürrenmatt bekritiseert deze toestanden in zijn stuk dat oorspronkelijk de ondertitel Komedie van de Hoogconjunctuur had. In 1962 verklaarde Dürrenmatt dat hij met de ideeën voor Der Besuch der alten Dame eerst een novelle wilde schrijven. Hij kwam hierop terug omdat hij met het schrijven van een toneelstuk meer geld kon verdienen. Het stuk werd voor het eerst opgevoerd in Basel in 1956. Het stuk was een ongelooflijk succes. Het maakte van Dürrenmatt een wereldberoemde auteur. Het is zijn meest gespeelde en door critici meest geanalyseerde stuk. Het werd zo'n succes dat er in 1958 een Broadway-bewerking van Maurice Valency, The Visit (met Ingrid Bergman en Anthony Quinn), in New York in première ging. In 1964 werd het stuk verfilmd door Ben Barzman. Deze Amerikaanse bewerkingen veranderden de poëtische kracht van het stuk. Het groteske einde van deze tragische komedie kreeg een saus van typische Hollywood sentimentaliteit met een kenmerkende happy ending tot gevolg. Dürrenmatt was niet bijzonder gelukkig met deze Amerikaanse bewerkingen. In 1980 verklaarde hij dan ook dat men zijn stuk niet begrepen had. In 1992 werd het stuk opnieuw verfilmd, nu door Djibril Diop Mambety, een Senagalees cineast. Mambety's Hyena's bleef wel trouw aan het groteske einde dat als een Afrikaanse ceremonie in beeld werd gebracht.
De thema's en motieven uit Het bezoek van de oude dame verwijzen naar de grote thema's van de Griekse tragedie; wraak en gerechtigheid, schuld en boete, verzoening en straf, vergelding en offer. Het gezegde 'geld is macht' wordt in dit stuk tragische werkelijkheid. Hoeveel geld is een mensenleven waard?
Over Claire Zachanassian schreef Dürrenmatt: 'Claire Zachanassian stelt noch de gerechtigheid, noch het Marshallplan of de Apocalyps voor, ze is gewoon wat ze is, de rijkste vrouw van de wereld die door haar vermogen in staat is te handelen als een heldin uit een Griekse tragedie, absoluut, gruwelijk, zoals een Medea. Ze kan het zich veroorloven. Deze vrouw heeft humor, ze houdt afstand tegenover anderen alsof ze koopwaar zijn, afstand ook ten opzichte van zichzelf, wat haar een zeldzame gratie geeft, een boosaardige charme.' (Alain Pringels)