|
|
|
 |
|
Driekoningenavond is het enige stuk met een dubbele titel: Twelfth Night: or, What you will. Het laatste gedeelte betekent iets in de trant van 'wat je wil', 'zie zelf maar', 'zoek het maar uit'. Er klinkt iets van de echo in door van het blijspel dat Shakespeare iets meer dan een jaar daarvoor schreef: As you like it (Zoals het u lijkt). Ook deze titel geeft aan dat de toeschouwer zelf maar moet uitmaken wat hij of zij verkiest, afhankelijk van de eigen voorkeur. Beide titels verwijzen naar een vergelijkbare maskerade: om de eigen veiligheid te waarborgen verkleedt een meisje zich als man. Kennelijk hadden jongens/mannen minder te duchten als ze zelfstandig rondreisden dan vrouwen/meisjes. Met hartstocht grijpt de toneelschrijver deze situatie aan om een aantal van zijn personages in grote moeilijkheden te brengen. In Driekoningenavond zijn dat de gravin Olivia die verliefd wordt op Cesario, de als man vermomde Viola. Deze op haar beurt is weer verliefd op hertog Orsino, maar mag en kan daar vanwege haar maskerade niets van laten merken. Orsino op zijn beurt is aanvankelijk smartelijk verliefd op Olivia, maar raakt allengs geïntrigeerder door de meisjeskant van zijn page Cesario.
Hoe verwarrend de plot ook lijkt, een ding is wel duidelijk: de hormonen worden in dit stuk flink door elkaar geschud. Personages betrappen zichzelf op gevoelens die zij bij zichzelf niet voor mogelijk, en zeker niet voor wenselijk houden. De toeschouwer moet maar voor zichzelf uitmaken waar zijn of haar gevoeligheden in deze problematiek liggen. Kies maar 'wat je wil', 'zie zelf maar', 'zoek het maar uit'.
Voor de Elizabethaanse toeschouwer was de situatie overigens nog veel verwarrender omdat vanwege het verbod voor vrouwen om toneel te spelen de vrouwenrollen door zogenaamde boy-actors werden gespeeld. Dat betekende dat in Driekoningenavond een jongen de rol van Viola speelde. In het stuk verkleedt zij zich echter als jongen (Cesario). Voor Olivia is Cesario een meisjesachtige jongen. Orsino voelt zich meer aangetrokken tot het jongensachtige meisje. De tweeslachtige Viola/Cesario is in staat de gedaante aan te nemen van hem/haar die haar beschouwt.
Het androgyne is iets dat Shakespeare zeer na moet hebben gelegen. In zijn sonnetten, de enige plek waarin de toneelschrijver zich min of meer 'ongemaskerd' toont, treffen we een zelfde stijl aan, een zelfde thematiek als die welke hij in Driekoningenavond aansnijdt: de tweeslachtigheid in de liefde.
Het verhaal ontwikkelt zich in Driekoningenavond langs twee aanvankelijk parallelle plotlijnen. De ene wordt gevormd door de romantische en emotioneel verwarrende liefdesdriehoek Viola - Orsino - Olivia. De andere speelt zich op een iets banaler vlak af tussen het personeel van Olivia: haar hofmeester Malvolio, haar nar en haar kamenierster Maria. Daarnaast zijn er nog de rondborstige drinkebroer Heer Tobias en de bleke angsthaas Heer Andries die met hun aandoenlijk gestuntel voor leven in de brouwerij zorgen. De scènes waarin de verwaande Malvolio en het laffe meelopertje heer Andries voor gek worden gezet, behoren tot de komische hoogtepunten in Shakespeare's werk.
Het lijkt wel of iedereen in Illyrië, het land waar Viola en naar we later horen ook haar tweelingbroer Sebastiaan na hun schipbreuk aanspoelen, wat betreft hartsaangelegenheden volstrekt de weg is kwijt geraakt. Orsino kwijnt weg in een ziekelijk melancholiek verlangen naar de liefde van Olivia. Op haar beurt verbergt zij zich voor de wereld achter een zwarte voile, om de wereld te tonen hoezeer zij lijdt onder het verdriet van haar al meer dan een jaar geleden overleden broer. Een periode van rouw die zij minstens nog een jaar of zeven wil voortzetten. Als in die doodse vijver van droefenis de androgyne Viola/Cesario aanspoelt lijkt het of dodelijke passiviteit en melancholisch verlangen worden omgezet in een soort liefdesgekte. Met verwondering over de eigen obsessie en waanzin als direct resultaat. Driekoningenavond: een bittere komedie over een Elizabethaans dolce vita.
Het was ten tijde van Shakespeare de gewoonste zaak van de wereld om voor een nieuw stuk te putten uit algemeen bekende bronnen. Originaliteit speelde een veel ondergeschikter rol dan in de recente toneelhistorie. Ook bij Driekoningenavond is vrij eenvoudig te traceren waar de verschillende elementen waaruit het stuk is opgebouwd vandaan komen. Verhalen over tweelingen en de verwarring die daaruit voort kan vloeien waren al sinds Plautus aantrekkelijk materiaal om verwarring te stichten en misverstanden te veroorzaken. Ook Goldoni zou er vaak gebruik van maken. En in de Italiaanse literatuur zijn talloze voorbeelden aan te wijzen van verhalen over vrouwen die als man verkleed hun heer moeten helpen een andere vrouw het hof te maken terwijl zij zelf op hun heer verliefd zijn. Daarnaast grijpt Shakespeare ook terug op elementen uit zijn eigen eerdere werk, As you like it en Two gentlemen from Verona bijvoorbeeld. Hij componeert al deze elementen, aangevuld met volstrekt eigen, authentieke plotelementen als het bedriegen van Malvolio en het belachelijk maken van heer Andries, tot een geheel eigen universum. Met als kernwoorden: muzikaliteit, poëzie, melancholie, romantiek, tweeslachtigheid, boerse kluchtigheid en verfijnde komedie.
Het is voor De Appel een uitdaging om de Shakespeare-traditie die het gezelschap in de loop van de tijd heeft opgebouwd op een overtuigende manier voort te zetten en daar een nieuwe parel aan toe te voegen. Twelfth Night, de twaalfde dag na Kerst: Driekoningenavond. Feest van vermomming en maskerade. Feest van onbenoembare hartstochten. Feest van overmoed en misverstanden. Illyrië, dwaas als het leven zelf. (w.t.)
Hier kunt u de vertaling van Watze Tiesema (PDF-bstand) downloaden, gecomprimeerd in een zip bestand.
De gepresenteerde tekst betreft de integrale vertaling van Twelfth Night, or What You Will door William Shakespeare. Ten behoeve van de enscenering door De Appel zijn er enkele wijzigingen in de structuur en de tekst van het stuk aangebracht. Meest in het oog springende verschillen: de personages Fabian en de Nar werden samengevoegd, scène 1 en 2 van het eerste bedrijf wisselden van plaats en de teksten van de kapitein in de tweede scène van het eerste bedrijf werden verdeeld over het ensemble. Ook teksten van Gerechtsdienaren en bedienden zijn voor een deel komen te vervallen, of worden door andere personages gesproken.